Imagine

 

 

Styrkur fjölmenningarsamfélaga er sá að þar er ekki einn heimur þar sem allir hugsa eins. Samfélög fjölmenningarinnar samanstanda af mörgum ólíkum menningarheimum. Þar hugsar fólk í allar áttir og þess vegna eru fjölmenningarsamfélög ríkari en önnur.

 

Þegar við kynnumst fólki frá framandi löndum eignumst við oft ný sjónarhorn til lífsins. Þess vegna telst sá heimskur á íslensku sem er alltaf heima hjá sér. Sennilega hefur okkur Íslendingum aldrei vegnað betur en þegar við vorum opin fyrir erlendum áhrifum og áttum góða samvinnu við útlönd. Ástandið var hvað aumast þegar þjóðin bjó við einangrun.

 

Hvað sem segja má um íslenska umræðumenningu sýnir hún oft, að við eigum erfitt með að þola fjölbreytileikann. Kannski er það sammannleg árátta, að vilja helst hafa alla eins mann sjálfan?

 

Það er ekki umburðarlyndi að vilja hafa alla eins og steypa allt í sama mótið. Umburðarlyndi felst í því að leyfa fjölbreytileikanum að dafna og umbera helst allt nema það sem ógnar umburðarlyndinu.

 

Í lagi sínu Imagine ímyndar John Lennon sér heim án landamæra, eigna og trúarbragða, þar sem hvorki er til helvíti né himnaríki. Þess vegna finnst mörgum þetta lag ekkert sérstaklega kristilegt.

 

Aðrir hafa bent á að heimur þar sem hvorki finnast mismunandi þjóðir né trúarbrögð sé ef til vill ekkert spennandi. Þar séu allir eins og hugsi eins. Búið sé að svipta okkur þessum dásamlega fjölbreytileika. Mismunandi lönd, ólíkir menningarheimar, fjölbreytni í trúarlegum viðhorfum, stjórnmálaskoðunum og lífsháttum geri heiminn skemmtilegan og lærdómsríkan.

 

Í áramótaávörpum sínum var ráðamönnum þjóðarinnar tíðrætt um samstöðu. Margir kusu að skilja orð þeirra sem atlögu að fjölbreytni í skoðunum og lýðræðislegri umræðu því auðvitað er stórvarasamt fyrir lýðræðið ef allir eiga alltaf að vera á sama máli.

 

Þó þrífst fjöbreytnin ekki nema með samstöðu. Fjölbreytni kallar á deilur og stundum átök. Því verður hún að lúta ákveðnum lögmálum. Fjölbreytileikann verður að varðveita með því að fólk komi sér saman um ákveðin grundvallargildi og leikreglur. Án þess getur verið stutt í að upp úr sjóði eins og sagan sýnir. Fjölbreytnin lifir ekki án samstöðu.

 

Imagine er lag tileinkað, samtöðu, einingu og bræðralagi. Í síðasta viðtalinu sem tekið var við þau John og Yoko áður en hann lést árið 1980 segir hann frá tilurð lagsins¹. Kveikjuna að því er annarsvegar að finna í ljóðabók eftir Yoko Ono frá árinu 1964 en hinsvegar í kristilegri bænabók sem fjallaði um svokallaða jákvæða bæn, positive prayer.  Í jákvæðri bæn er reynt að virkja kraft hugarflugsins.  Ef það er hægt að ímynda sér heim þar sem friðurinn ríkir gæti hann orðið að veruleika.

 

Imagine hefur því trúarlegan bakgrunn og að sögn höfundarins var það ekki samið til höfuðs trúarbrögðunum heldur því hugarfari sem oft fylgir þeim, að hver telji sinn guð meiri og stærri en guð náungans.

 

Imagine er vissulega gagnrýnið á trúarbrögðin og ýmsar trúarlegar hugmyndir. Og Lennon hefur þar mikið til síns máls. Þegar hann talar um að ekkert helvíti sé undir okkur og aðeins stjörnuhimininn yfir okkur er hann að benda á það sem margir kristnir guðfræðingar hafa gert fyrr og síðar:

 

Kristin trú er ekki bundin ákveðinni heimsmynd, ekki hugmyndum miðalda um brennandi helvíti niðri í jörðinni eða kerfi sjö himna í kúplinum sem er yfir jörðinni á meðan hún taldist vera flöt.

 

Við gleymum því stundum að trúarbrögð eru ekki það sama og trú. Trúarleg iðkun með siðum sínum og venjum er mannasmíði og að því leyti ófullkomin eins og önnur slík verk. Sagan sýnir að stundum hafa trúarbrögðin orðið óvinir trúarinnar og reynt að kæfa hana. Þess vegna þurfum við að skoða trúarbrögðin á gagnrýninn hátt. Marteinn Lúther er einn þeirra fjömörgu sem það gerði.

 

En þó að Imagine sé gagnrýnið á trúarbrögðin er ýmisleg trúarlegt í textanum. Þar er maðurinn í  paradísarástandi sínu, stöðunni sem hann var í fyrir syndafallið, þegar hann var eitt með skapara sínum og hafði þess vegna hvorki þörf fyrir að trúa né trúa ekki. Þegar maðurinn hafði óhlýðnast Guði og neytt ávaxtar af skilningstré góðs og ills rofnuðu þessi tengsl. Tilveran var ekki lengur bara góð. Syndin kom í heiminn og hann skiptist upp í gott og illt, himin og hel, trú og vantrú.

 

Í Imagine er líka horft fram á veginn, til enda hans, þegar heimurinn eins og við þekkjum hann verður ekki lengur til. Kristnir menn sjá fyrir sér nýjan himin og nýja jörð. Og eins og John Lennon eiga kristnir menn sér draum um heim án græðgi, hungurs og ranglætis, þar sem enginn mun gera illt eða valda skaða, þar sem hvorki harmur né vein né kvöl er framar til.

 

Kristnir menn trúa á óraheim Imagine. Lagið hjálpar okkur að sjá hann fyrir okkur.

 

Þó ættum við mennirnir að vera búnir að læra að uppskriftin að hinum fullkomna heimi er enn ósamin. Enda þótt við eigum okkur von um fullkominn heim vitum við að mannsins heimur verður alltaf breyskur og ófullkominn eins og maðurinn sjálfur. Heimur okkar verður aldrei það fullkominn að ekki sé hægt að bæta hann.

 

Þess vegna hefur heimurinn sjaldan verið líkari helvíti en þegar mennirnir töldu sig hafa fundið upp hið eina sanna paradísarkerfi fyrir þjóðfélag sitt.

 

Þangað til að vonirnar rætast um nýjan himin og nýja jörð er besta mögulega heiminn sennilega að finna í samstöðu um fjölbreytni.

 

Í Kólossubréfinu stendur:

 

Umberið hvert annað og fyrirgefið hvert öðru ef einhver hefur sök á hendur öðrum. Eins og Drottinn hefur fyrirgefið ykkur, svo skuluð þið og gera. En íklæðist yfir allt þetta elskunni sem bindur allt saman og fullkomnar allt.

1) „The concept of positive prayer ... If you can imagine a world at peace, with no denominations of religion—not without religion but without this my God-is-bigger-than-your-God thing—then it can be true ...“ Sjá hér.

 

Byggt á hugleiðingu í dægurlagamessu í Akureyrarkirkju þ. 26. 1. 2014

 

 

 

Við erum klárari

Skömmu eftir að íslenska bankaspilaborgin hrundi sat ég veislu í útlöndum og lenti þar við hliðina á rosknum norskum viðskiptamanni, afar virðulegum, hægum og elskulegum. Hann sagði mér örlitla sögu af fjölþjóðlegri ráðstefnu sem hann sótti með  fjármálafólki fyrir hrun. Ungur íslenskur bankamaður var meðal ráðstefnugesta. Hann vakti mikla athygli því hann klæddi sig á annan hátt en aðrir og mætti til funda skrýddur einhverskonar trúðsgalla.

Sessunautur minn sagðist hafa velt því fyrir sér hvaða skilaboð hinn ungi Íslendingur væri að senda með þessum klæðaburði. Í einni pásunni gaf hann sig á tal við manninn í búningnum. Þá fékk Norðmaðurinn það staðfest sem hann grunaði; Íslendingurinn taldi sig frábrugðinn öllum hinum á ráðstefnunni.

Þá voru íslensku bankarnir í örum vexti. Að sögn hins íslenska bankamanns var ekki nema ein ástæða fyrir því. Íslendingar voru svo klárir. Þeir hugsuðu öðruvísi en aðrir bisnessmenn. Íslenskir viðskiptamenn voru skapandi. Þeir trúðu á sig. Þeir voru hugaðir. Þeir þorðu að taka áhættu.

Á þeim árum voru þessar hugmyndir um hið norræna afburðakyn viðskiptamanna ekkert einsdæmi. Helstu ráðamenn á Íslandi mærðu þessa snillinga í ræðum bæði heima og erlendis. Íslenskt viðskiptafólk fór í útrás og vildi kenna útlendingum hvernig ætti að reka banka og gefa út blöð svo nokkuð sé nefnt.

En hroki leiðir til hruns. Hybris kallar á Nemesis eins og sagan kennir. Við vitum hvernig þetta fór allt saman.

Þó að íslenskir fjármálatrúðar hafi fengið sinn dóm virðist sú goðsögn lífseig að Íslendingar séu klárari og á margan hátt betri en annað fólk. Í Fréttablaði dagsins les ég grein eftir ágætan ritstjóra norðlenskan sem lofar íslenska listamenn í hástert og segir:

Hið skapandi element Íslendinga hefur margendurtekið vegna fámennis okkar og einangrunar vakið heimsathygli. Sköpunargáfan er að einhverju leyti afurð ytri aðstæðna en hún gæti líka verið afurð félagslegrar sérstöðu, til dæmis þeirrar að við höfum engan her.

Fleira bendir til þess að Íslendingar hafi lítið lært, telji sig ennþá yfir aðra hafna og algjörlega sér á báti í veröldinni.

Í umræðunni um hugsanlega aðild Íslands að Evrópusambandinu hafa Íslendingar t.d.  margítrekað hamrað á algjörri sérstöðu sinni. Þó að skýrt sé tekið fram af hálfu Evrópusambandsins að aðildarviðæðurnar gangi út á að umsóknarríkið semji sig að reglum sambandsins en ekki frá þeim láta Íslendingar það eins og vind um eyru þjóta. Það gildi ekki um þá því þeir séu svo spes.

Þó að Evrópusambandið staðhæfi að þjóðir sæki ekki um aðild nema stefna að aðild segja Íslendingar það heldur ekkert að marka þegar önnur eins þjóð og býr á Fróni eigi hlut að máli. Íslendingar hafi mjög sennilega afar takmarkaðan áhuga á að ganga í ESB. Þeir hafi byrjað aðildarferlið til að sjá hvað sé í boði og hvort þeir séu hugsanlega að missa af einhverju.

Svo uppteknir hafa Íslendingar verið af rétti sínum til sérstakrar meðferðar hjá Evrópusambandinu að forsvarsmenn þessa sambands með hálfan milljarð þegna hafa séð ástæðu til að árétta við þessa rúmlega þrjúhundruð þúsund manna þjóð, að það hafi verið Ísland sem sótti um aðild að Evrópusambandinu en ekki öfugt.

Kannski er þar hina einu raunverulegu íslensku sérstöðu að finna?

Á ruslahaugum upplýsinganna

 

Við erum umkringd myndum. Blöðin birta myndir af vettvangi slysa. Sjónvarpsstöðvar og netmiðlar gera okkur kleift að fylgjast með mannlegum harmleikjum um leið og þeir gerast. Sú þróun verður trúlega ekki stöðvuð.

 

Myndirnar eru ágengar. Þegar við höfum séð þær finnst okkur að ekki sé lengur vafi á neinu. Myndin birti veruleikann eins og hann er.

 

Myndin er miskunnarlaus. Myndinni verður að trúa.

 

Þó er veruleikinn aldrei það sama og mynd af veruleikanum. Ljósmyndin er fryst augnablik frá ákveðnu sjónarhorni. Upptakan er aðeins lengra augnablik frá ákveðnu sjónarhorni.

 

Mynd getur sagt okkur satt en myndin segir aldrei allan sannleikann. Þess vegna er svo auðvelt að ljúga með myndum. Myndir eru góðir lygarar vegna þess að þær eru svo sannfærandi.

 

Verðum við ekki að trúa okkar eigin augum?

 

Þó er það þannig að mestu framfaraskref sín á maðurinn sennilega þeim eiginleika sínum að þakka að hann getur lokað augunum og hugleitt það og metið sem fyrir augu hans ber.

 

Einn hornsteinn siðmenningarinnar er að sannleikann sé ekki að finna í því sem sést, sannleikurinn sé ekki þarna úti, heldur sé hann inni í okkur. Sannleikurinn er andlegur. Ekki er allt sem sýnist. Augun geta villt um fyrir okkur.

 

Nú á dögum eru allir blaðamenn. Hver hefur sinn fjölmiðil á bloggi og heimasíðum. Gæðablaðamennska á undir högg að sækja, meðal annars vegna þess að enginn tímir lengur að borga fyrir hana. Sú þróun gæti reynst skeinuhætt lýðræðinu.

 

Joseph Weizenbaum († 2008), sem lengi var prófessor í tölvu- og upplýsingatækni við MIT, einn virtasta tækniháskóla heimsins, sagði að internetið líktist einum af ruslahaugunum við indversku borgina Bombay. Þar væri fólk skríðandi um allt í von um að finna eitthvað sem væri hægt að selja.

 

Samt er aðallega sorp á ruslahaugum.

 

Þessi ummæli prófessorsins fengu fætur og bárust svo víða að hann sá sig tilneyddan að skýra þau. Hann sagði nefnilega meira um internetið en að það væri einn allsherjar ruslahaugur. Hann sagði líka að þar mætti finna perlur en til að finna þær þyrfti fólk að kunna að spyrja réttra spurninga.

 

Í öllu því upplýsingaflóði sem skellur á fólki á okkar tímum er orðið brýnt að kenna okkur að vinna úr öllum þessum upplýsingum. Við megum ekki láta nægja að sjá og heyra. Sannleikurinn er ekki þar. Við verðum að kunna að vega og meta. Við verðum að kunna að efast um það sem fyrir augun ber og á hlustum dynur. Við verðum að kunna að spyrja réttu spurninganna.

 

Fátt er meira aðkallandi fyrir lýðræðið en að gera borgarana að myndugum, hugsandi, vandlátum, kröfuhörðum og gagnrýnum neytendum upplýsinga.

 

 

 

 'The Internet is like one of those garbage dumps outside of Bombay. There are people, most unfortunately, crawling all over it, and maybe they find a bit of aluminum, or perhaps something they can sell. But mainly it's garbage.'' I did say that, but I went on to say, ''There are gold mines and pearls in there that a person trained to design good questions can find.'' Sjá hér.

 

Dúkurinn

 

 

Margra góðra gjafa minnist ég frá jólum bernsku minnar. Einu sinni fengum við systkinin til dæmis átta millimetra sýningarvél frá foreldrum okkar. Fylgdu með tvær spólur, annarsvegar teiknimynd með þeim sjóndapra öldungi Mister Magoo en hinsvegar svarthvítur skrípaleikur um ævintýri þeirra fóstbræðra Abotts og Costello í slökkviliðinu. Ekki tók nema nokkrar mínútur að sýna hvora mynd en við systkinin fengum aldrei nóg af að sjá þær enda var þetta fyrir daga sjónvarpsins. Mátti faðir okkar standa sveittur við linnulausar endursýningar langt fram eftir jólanóttinni. Kyrrð hennar í þessari Skarðshlíðarblokk var reglulega rofin af skærum barnshlátrum. Var komin megn hitalykt af sýningarvélinni þegar við fengumst loks í koju.

 

Ég man líka vel eftir því þegar okkur áskotnaðist sparksleði í jólagjöf. Þannig sleði samanstóð af stóli sem festur var á langa og mjóa stálteina. Stóð sparkarinn á teinunum, hélt um stólbakið og spyrnti áfram sleðanum. Farþeginn lét fara vel um sig á stólnum og naut ferðalagsins. Við systkinin sváfum lítið þá jólanótt vegna tilhlökkunar og spennings því foreldrar okkar þvertóku fyrir að bregða sér út á rennireið þessari fyrr en í fyrsta lagi á jóladag þrátt fyrir grátbeiðnir hinna nýbökuðu sleðaeigenda, tilvalið ökufæri og litla bílaumferð á götum Akureyrarbæjar.

 

Seint mun ég líka gleyma því þegar ég reif spenntur utan af þokkalega hörðum pakka frá ömmu minni og afa Innbænum. Rak ég upp stór augu þegar innihaldið blasti við: Risastórir ullarsokkar og pakki af King Edward vindlum. Þóttu þeir framúrstefnuleg gjöf handa tíu ára strákhnokka. Á sama tíma en við annað jólatré handfjatlaði rígfullorðinn eiginmaður frænku minnar leikfangabyssu og þrjá pakka af rauðum hvellettukrönsum. Það góss leyndist í pakka til hans frá sömu gefendum og sendu mér vindlana. Undrandi néri hann skeggloðna kjammana uns skýring á þessu háttalagi barst, mistök í merkingum á pökkum til umræddra ættingja.

 

Einna eftirminnilegust er mér þó gjöf sem mér var ekki gefin heldur gjöf sem ég gaf. Þegar ég lít til baka hafa sennilega fáar gjafir glatt mig meira og látið mér líða betur.

 

Þannig var að skömmu fyrir jól tókst okkur systkinunum að skrækja örlítinn pening til gjafakaupa út úr foreldrum okkar. Við vorum ekki nema rétt byrjuð í skóla en þóttumst samt svo fullorðin að nú mættum við ekki láta nægja að þiggja gjafir. Við yrðum líka að vera menn með mönnum og gefa.

 

Við hugsuðum stórt þótt fjármunirnir væru ekki miklir sem til ráðstöfunar voru. Á þessum árum var nánast allt framleitt á Akureyri nema geimflaugar. Hér var til dæmis býsna fjölbreytileg framleiðsla á húsgögnum. Við Glerárgötu var verslun húsgagnaverksmiðjunnar Valbjarkar. Þar var hægt að fá mjög skemmtilega hönnuð húsgögn. Þangað fórum við systkinin og gáfum okkur fram við afgreiðslumann því nú átti að gefa mömmu og pabba akureyskan hönnunarhúsmun í jólagjöf.

 

Afgreiðslumaðurinn tók okkur vel, leiddi okkur um verslunina og sýndi okkur húsgögn ilmandi af viði og tekkolíu. Við sáum fyrir okkur glansandi borð og bólstraða stóla í stofu foreldra okkar. Úrvalið var svo sannarlega nóg en þegar til þess var ætlast að við  reiddum fram úr sjóðum tilhlýðilega greiðslu er óhætt að segja að hringurinn hafi þrengst fljótt og örugglega, alveg þangað til hann varð að punkti þar sem ekki var pláss fyrir neitt.

 

Afgreiðslumaðurinn sá sig tilneyddan að tilkynna hinum ungu kúnnum sínum að því miður hefðu þeir ekki efni á að kaupa neitt í þessari búð, ekki einu sinni blaðagrind eða bókastoð. Leyndi sér ekki að honum þótti leiðinlegt að þurfa að gerast sendiboði slíkra vátíðinda og mátti ekki á milli sjá hvor var niðurlútari hann eða við þegar við gengum vonsvikin út úr búðinni.

 

Rétt áður en við opnuðum dyrnar kallaði hann á eftir okkur og bað okkur að koma til sín.

 

Við hlýddum honum og við afgreiðsluborðið kvaðst hann vita ráð. Hann sýndi okkur bút af rauðköflóttu áklæði og spurði okkur hvort okkur þætti það ekki fallegt. Við kinkuðum bæði kollunum því efnið var glæsilegt. Þá bað þessi vingjarnlegi maður okkur að bíða smástund. Síðan brá hann sér á bakvið. Þegar hann kom til baka hafði hann búið til úr áklæðinu forkunnar fagran lítinn borðdúk. Dúkurinn var með kögri því þessi velgjörðarmaður okkar hafði rakið upp rönd af hverri hlið efnisbútsins. Vorum við systkinin fljót að taka gleði okkar á ný þegar við sáum þessa flottu gjöf.

 

Maðurinn rúllaði dúknum upp og pakkaði honum inn í gjafapappír. Við greiddum uppsett verð fyrir allt saman og héldum síðan hróðug út í þennan desemberdag. Við gátum varla beðið eftir að sjá svipinn á pabba og mömmu þegar að því kæmi að þau opnuðu pakkann frá krökkunum sínum.

 

Loksins þegar sú stund rann upp og við höfðum bæði fengið að opna nokkrar gjafir gekk systir mín stolt að jólatrénu og dró skrautlegan sívalning upp úr pakkahrúgunni. Hún afhenti foreldrum okkar gjöfina með þeim orðum að þetta væri frá börnunum þeirra. Um leið skotraði hún augunum til mín og við kímdum bæði. Við urðum alsæl með viðbrögðin. Foreldrar okkar voru á einu máli um að annan eins dúk hefðu þau aldrei séð og kysstu okkur og kjössuðu fyrir útsjónarsemina og höfðingskapinn. Við vorum rjóð af sælu yfir því hversu dúkurinn hitti vel í mark.

 

Ég man ekkert hvað ég fékk í jólagjöf þetta aðfangadagskvöld en ég man vel eftir dúknum, gleðinni sem hann vakti og þakklætinu sem við uppskárum. Það er gaman að fá gjafir en ekki síðra að gefa þær.

 

Nú,  tæpri hálfri öld síðar, les ég það að sálfræðingur nokkur í Bandaríkjunum, Adam Grant, hafi eftir umfangsmiklar rannsóknir og kannanir sýnt fram á að þeim vegni best í lífinu sem kunni best að gefa og vera gefandi. Bók hans um efnið, Give and Take, hefur náð efstu sætum á metsölulistum í mörgum löndum. Gagnrýnendur hafa ausið bókina lofi og m. a. sagt hana kollvarpa hugmyndum okkar um hvernig lífið gangi fyrir sig. Þar sé ekki mest um vert að ná sem mestu og eignast sem flest heldur þvert á móti; sá sem vill lifa góðu og innihaldsríku lífi og finna hamingjuna á að spá í hvað hann geti gefið og hvernig hann geti orðið öðrum að liði.

 

Í raun er Adam Grant ekki að uppgötva neitt nýtt. Lengi hefur mannkynið vitað að sælla sé að gefa en þiggja. Samt er ekki vanþörf á að minna okkur á þau sannindi. Það hefur Valbjarkardúkurinn gert. Um árabil prýddi hann lítið stofuborð á æskuheimili mínu. Alltaf þegar ég sá hann hitnaði mér um hjartaræturnar og ég fann fyrir gleði gjafarans.

 

Og nú, þegar dúkurinn hefur verið tekinn úr notkun, heldur hann áfram að vera mér til áminningar um það sem mestu máli skiptir í þessu lífi. Stundum er sagt að jólin séu hátíð gjafanna. Það er rétt. Þó gildir það sama um gjafir jólanna og aðrar gjafir:

 

Þær sem skipta okkur mestu máli og ráða mestu um hamingju okkar eru ekki gjafirnar sem við fáum heldur hinar sem við gefum.

 

Guð gefi ykkur öllum gleðileg jól og mættuð þið gefa hvert öðru gleðileg jól!

 

(Birtist í blaðinu Íslendingi nú fyrir jólin) 

Ríka Ísland og fátæku löndin

 

Oft finnst mér umræðan hér á landi rata inn á krókaleiðir sem bera mann hratt og örugglega frá kjarna málsins.

Er ekki kjarni málsins sá að Íslendingar eru meðal ríkustu þjóða heimsins?

Er hann ekki sá að við ættum að vera vel aflögufær?

Og er hann ekki ennfremur sá að við leggjum mun minna til þróunarhjálpar en aðrar ríkar þjóðir?

Sjálfsagt er að ræða með hvaða hætti sú aðstoð ætti að vera, hvort heppilegast sé að hafa um hana sérstakt íslenskt ríkisfyrirtæki eða hvort öðrum væri betur treystandi til að veita hjálpina, innlendum, erlendum eða þarlendum, en hér þarf að nást sátt um að Íslendingar verði helst til fyrirmyndar í þessum málum.

Við þurfum einnig að horfast í augu við þá staðreynd að enda þótt við séum rík lifum við engu að síður um efni fram sem þjóð. Það er ekki mikil rausn að gefa peninga sem börnunum okkar er ætlað að borga.

Við skulum frekar gefa peninga sem við eigum. Við skulum gefa gjafir sem kosta okkur fórnir en eru ekki á kostnað næstu kynslóða. 

Mér þykir afleitt að núverandi stjórnvöld telji sig þurfa að skera niður framlög á næsta ári til þróunarhjálpar en geri mér grein fyrir því að það er hvorki af mannvonsku né illvilja gert, ekki frekar en niðurskurður síðustu stjórnar til málaflokksins á árunum 2011 og 2012.

Ég vona að okkur takist að forgangsraða upp á nýtt, við hættum að lifa um efni fram og að breið samstaða náist um að Íslendingar verði í fararbroddi þeirra sem aðstoða fátækar þjóðir til sjálfshjálpar.

Myndin er af ungfrú Akureyri í kvölddressi 

Undanþága frá lýðræðinu

 

Kannanir sýna að drjúgur meirihluti landsmanna vill ekki ganga í ESB. Knappur meirihluti landsmanna vill á hinn bóginn halda áfram aðildarviðræðum við sambandið.

Öðruvísi orðað:

Samkvæmt könnunum vill meirihluti Íslendinga halda áfram að óska eftir inngöngu í ríkjabandalag sem meirihluti Íslendinga  vill ekki ganga í.

Þessi mótsagnakennda afstaða landsmanna til aðildar að ESB á sér skýringu. Þegar sótt var um aðild á sínum tíma hafði annar þáverandi stjórnarflokka þá stefnu að Ísland væri betur sett utan sambandsins. Til að réttlæta aðildarumsókn fyrir kjósendum sínum voru þau rök notuð, að umsóknin væri í raun athugun og könnun. Verið væri að skoða í hinn margfræga pakka. Með því að sækja um aðild að ESB væri Ísland að kanna hversu hagstæðum samningi væri hægt að ná. Þegar fullbúinn samningur lægi fyrir yrði hann lagður fyrir þjóðina sem gæti þá tekið upplýsta ákvörðun um hvort skynsamlegra væri að samþykkja aðild eða hafna henni.

Þetta hljómar ekki óskynsamlega og virkaði svo vel á þjóðina að nú, þegar ný ríkisstjórn hefur ákveðið að gera hlé á viðræðunum, er ofangreindum rökum beitt gegn þeirri ákvörðun.

Enginn okkar getur vitað hvort hann vill að þjóð okkar gangi inn í Evrópusambandið fyrr en hann hefur séð samning um þau mál og þar með sannfært sjálfan sig um að hann sé þjóðinni ávinningur, geri hana sterkari á hálu svelli heimsmála,

skrifaði einn svonefndra viðræðusinna í Fréttablaðið fyrir nokkrum mánuðum.

Þannig vill til að maður með sama nafni er yfirlýstur félagi í samtökunum Já Ísland. Á heimasíðu þeirra samtaka segir:

Þeir einstaklingar sem styðja Já Ísland hafa margar og ólíkar skoðanir en eru sammála um að framtíð okkar Íslendinga sé betur borgið í samfélagi þjóðanna innan Evrópusambandsins en utan þess.

Ég hef aldrei skilið málatilbúnað þeirra sem hafa tekið afstöðu til aðildar Íslands að ESB án þess að fyrir liggi fullbúinn aðildarsamningur - en halda því um leið blákalt fram að ekki sé hægt að taka afstöðu til aðildar Íslands að ESB nema fyrir liggi fullbúinn aðildarsamningur.

Að sjálfsögðu mega félagar í Já Ísland vera þeirrar skoðunar að framtíð Íslands sé betur borgið innan ESB en utan þess enda má færa mörg góð rök fyrir þeirri niðurstöðu.

Það getur á hinn bóginn varla talist heiðarlegt að stofna samtök til að berjast fyrir aðild Íslands að ESB en halda því um leið fram að aðrir hvorki megi né geti myndað sér skoðun á sama máli.

Það hefur stundum verið kallað fasískt þegar einungis ein skoðun er talin möguleg og leyfileg.

Getur verið, að ástæðuna fyrir þessum mótsagnakennda málflutningi sé að finna í alvarlegum misskilningi á aðildarferlinu?

Aðildarumsókn er nefnilega hvorki athugun né könnun heldur er ætlast til þess að ríki sem sækja um aðild að ESB hafi kynnt sér kosti og galla aðildar og vilji inn.

Í öðru lagi fólst í aðildarumsókninni að Ísland stefndi að aðild. Ella sækja ríki ekki um,

staðhæfir Þorsteinn Pálsson, sem á sæti í samninganefnd Íslands í aðildarviðræðunum.

Þar að auki felast viðræðurnar ekki í því að ná sér í undanþágur eða semja sig frá lagabálki ESB heldur þvert á móti:

Evrópusambandið varar við því að kalla þetta „samninga" því ferlið sé í því fólgið að umsóknarríkið sýni fram á hvernig það ætli að taka upp lagabálkinn - allar 100.000 síður hans - og tekur skýrt fram að um allar þær síður verði ekki samið.

ESB hefur því ekki talað óskýrt um það hvernig ferlið gengur fyrir sig. Fyrir tæpu ári áréttaði ráðherraráð sambandsins að Ísland „verði að samþykkja og innleiða allan lagabálk Evrópusambandsins við mögulega inngöngu".

Í viðræðunum eiga Íslendingar hvað mestra hagsmuna að gæta í sjávarútvegsmálunum. Meira að segja Össur Skarphéðinsson, fyrrverandi utanríkisráðherra og einn ötulasti talsmaður aðildarumsóknarinnar, lýsti því yfir á Alþingi sumarið 2009 að Íslendingar muni „ekki fá neina varanlegar undanþágur frá sameiginlegu sjávarútvegsstefnunni" eins og hann orðaði það. 

ESB hefur sett aðildarviðræðunum ákveðinn ramma. Þar er eðli viðræðnanna skilgreint. Í þeim kafla segir (g. 23 bls. 9):

Accession implies the acceptance of the rights and obligations attached to the Union system and its institutional framework, known as the "acquis" of the Union. Iceland will have to  apply this as it stands at the time of accession. Furthermore, in addition to legislative alignment, accession implies the timely and effective implementation of the acquis.

Því er óspart haldið fram hér á landi að viðræðurnar gangi út á að Ísland reyni að ná sér í allskonar undanþágur og sérlausnir. Í viðræðurammanum kemur skýrt fram að allar sérlausnir verði að vera takmarkaðar, bæði í tíma og umfangi. Þær megi ekki brjóta í bága við reglur eða stefnu sambandsins enda séu þær aðeins í aðlögunarskyni og þeim verði því að fylgja skýr áætlun um upptöku alls
lagabálksins í vel skilgreindum stigum (gr. 25. bls. 10):

The Union may agree to requests from Iceland for transitional measures provided they are limited in time and scope, and accompanied by a plan with clearly defined stages for application of the acquis..... In any case, transitional arrangements must not involve amendments to the rules or policies of the Union, disrupt their proper functioning...

Vel má vera að Íslandi takist að semja um einhverjar tímabundnar sérlausnir í aðildarviðræðum. Engu að síður liggja kostir og gallar aðildar fyrir í öllum meginatriðum. Það eru því ekki aðeins félagar í Já Ísland eða öðrum samtökum aðildarsinna sem eru færir um að mynda sér skoðun á því hvort Ísland eigi að ganga í sambandið eða ekki.

Þegar efnt er til umræðu með aðeins einni leyfilegri skoðun er fyrst og fremst verið að biðja um eina undanþágu og hún er frá lýðræðinu.

Harmahjal

Í Ívars þætti Ingimundarsonar er sagt frá íslenskum manni sem átti vist hjá Eysteini kóngi. Naut Íslendingurinn velvilja hans og vináttu.

Þar var einnig bróðir Ívars, Þorfinnur. Þegar sá snéri aftur heim til Íslands bað Ívar bróður sinn að hann „skyldi þau orð bera Oddnýju Jóansdóttur að hún biði hans og giftist eigi".

Þegar Ívar fer síðan á eftir bróður sínum til Íslands kemst hann að því að Þorfinnur hefur sinnt erindi þessu á þann veg, að hann bað Oddnýjar sjálfur og tók hún bónorði hans.

Þetta varð Ívari skiljanlega mikið áfall. Hann „unir öngu", siglir til baka á konungs fund og er alveg í rusli. Það sér Eysteinn kóngur og spyr vin sinn hvað sé að angra hann. Ívar segist ekki geta sagt frá því en kóngur gefst ekki upp og spyr hvort einhverjir menn í hirðinni séu að angra hann. Því neitar Ívar.

Þá innir Eysteinn hinn dapra mann eftir því hvort honum sé ekki nóg virðing sýnd en Ívar neitar aftur.

Eysteinn kóngur gefst ekki upp heldur áfram að grafast fyrir um ástæður þessarar miklu ógleði Ívars. Þær tilraunir bera ekki árangur þangað til kóngi hugkvæmist að spyrja hinn íslenska mann hvort hann sakni konu á heimalandi sínu. Og því svarar Ívar játandi.

Þá býðst konungur til að útvega honum far heim til Íslands og nesta hann með innsigluðu konungsbréfi sem ætti að duga honum til að kvænast konunni. Ívar kvað það ófært og stynur loksins upp því sanna og sára í málinu:

Bróðir hans á konuna sem hann elskar.

Þá rann upp fyrir Eysteini kóngi að sú leið sem hann ætlaði að fara til hjálpar vini sínum væri ófær.

„Hverfum þar frá," segir hann og stingur upp á því að Ívar komi með sér á veislur eftir jól. Þar verði margir vænlegir kvenkostir. Ívar svarar því til að alltaf þegar hann sjái fallega konu minnist hann þessarar einu „og er æ því meiri minn harmur".

Þá býðst kóngur til að gefa Ívari eigur og lausafé en Ívar vill ekki þiggja.

„Vandast mér nú heldur því að eftir hefi eg nú leitað sem eg kann," segir Eysteinn kóngur þá. Síðan kemur lokatilboðið, svohljóðandi:

„Far þú nú hvern dag þá er borð eru uppi á fund minn og eg sit eigi um nauðsynjamálumog mun eg hjala við þig. Skulum við ræða um konu þessa alla vega þess er þú vilt og má í hug koma og mun eg gefa mér tóm til þessa því að það verður stundum að mönnum verður harms síns að léttara er um er rætt."

Er skemmst frá því að segja að þetta þiggur Ívar. Hittast þeir oft vinirnir og ræða um konuna og „bættist nú Ívari harms síns vonum bráðara".

Þessi gamla saga segir ótímanleg sannindi sem oft gleymast og verða aldrei of oft upp rifjuð.

Stundum er ekkert hægt að gera. Þá er vinur með hlustandi eyra og elskandi hjarta eina haldreipið og það að mega hjala við hann um harma sína dýrmætara en önnur heimsins auðæfi.

Pistillinn birtist áður á tru.is.

Myndin er af Súlum, bæjarfjalli Akureyringa.

Gæska gjafarans

Margar bækur hafa verið ritaðar um hvernig eigi að ná árangri. Ein nýleg metsölubók af þeirri ætt er eftir Adam nokkurn Grant, bandarískan háskólaprófessor í sálfræði. Bók hans, „Að gefa og taka", „Give and Take" hefur t. d. komist efst á metsölu- og vinsældarlista hjá New York Times, Wall Street Journal og Amazon.

Bókin kollvarpar fyrri hugmyndum um hvernig sé best að ná árangri og koma sér áfram. Lykilorðin eru ekki ástríða, mikil vinna, hæfileikar eða heppni. Prófessor Grant heldur því fram að árangur okkar ákvarðist fyrst og fremst af því hvernig við komum fram við annað fólk.

Prófessorinn setur fólk í þrjá flokka. Í þeim fyrsta eru þau sem reyna að fá eins mikið og hægt er frá öðrum. Í öðrum eru þau sem reyna að taka og gefa á víxl en í þeim þriðja þau sem gefa og miðla til annarra án þess að vilja fá nokkuð í staðinn.

Í stuttu máli er niðurstaða prófessorsins sú að þeim vegni best í lífinu sem gefa. Gjafarar geta reyndar átt á hættu að brenna upp en ef þeir eru meðvitaðir um þá ógn og kunna leiðir til að forðast kulnun munu þeir ná árangri.

Þau sem lifa fyrir að gefa og hjálpa ná lengst og þeim gengur best.

Mjög ólíklega er aðeins ein skýring á bankahruninu og efnahagskreppunni en margir hafa haldið því fram að græðgi mannsins eigi stóran þátt í þeim hremmingum. Sá sem er gráðugur hefur hugann fyrst og fremst við það að ná eins miklu til sín og mögulegt er.

Græðgi okkar tíma er svo botnlaus að gróði helstu gróðapunganna er ekki talinn í milljónum heldur milljörðum og auðæfin sem safnast á fárra manna hendur eru svo gríðarleg, að engin von er til þess að þeim ríkustu takist að eyða öllum peningunum sem þeir eiga, jafnvel þótt þeir leggi sig alla fram við hverskonar sóun.

„Lofið gæsku gjafarans," syngur lóan í einu kvæða listaskáldsins góða. Guð er gjafari. Hann kemur ekki til okkar með stefnur á lofti og kröfur. Guð gefur. Hann miðlar, byggir upp, reisir upp, sýknar, fyrirgefur og elskar. Tákn kristninnar, krossinn, er ekki tákn refsingar, hefndar eða reiði, heldur tákn fórnar, tákn þess Guðs sem gefur og gefur af sér og gefur sig.

Við höldum stundum að við galdurinn við þetta allt saman sé að ná og taka. Vakna og krefjast. En við erum sköpuð til að vera gjafarar. Sá sem lifir gefandi og skapandi lífi er að lifa eins og Guð meinti hann. Gæfan er í gjöfinni. Guð er í gjöfinni.

Pistillinn birtist áður á tru.is.

Vöðu-Brandur

Í Ljósvetninga sögu er sagt frá Vöðu-Brandi, syni Þorkels bónda á Mýri í Bárðardal. Vöðu-Brandur var sterkur, ódæll, illur viðureignar og óvæginn „svo að trautt mátti faðir hans halda vinnuhjónum fyrir honum".

Eitt sumarið var Vöðu-Brandur þvælast um Tjörnes og hitti þá norska menn nýkomna af hafi. Þeir báðust vistar hjá Brandi. Hann kvað „fámennt og dauflegt" á Mýri og það sem verra væri „að engi má við mig skapi koma".

Hvað sem segja má um þennan ódæla Bárðdæling hefur hann hvorki verið blindur á sjálfan sig né samviskulaus. Maður fær samúð með honum.

Farmennirnir fóru heim með Brandi, áttu ágæta vist á Mýri og reyndist hann þeim svo vel að þegar þeir fóru að huga að heimferð buðu þeir honum þau laun sem hann setti upp fyrir alla hans greiðvikni. Brandur kaus að fá að fara utan með þeim.

Skip þeirra kom í land nærri Þrándheimi og þegar skipsmenn náðu heim var efnt til margra daga samdrykkju þeim til fagnaðar. Að sjálfsögðu var gestinum boðið þangað.

Í veislu þessari var maður að nafni Hárekur, ættstór hrokagikkur, sperrileggur og vígamaður sem „hafði sveit manna um sig við sitt skaplyndi".

Hárekur þessi tók að spotta Íslendinginn, hæða og erta, meðal annars með því kveðast á við Brand en reið reyndar ekki feitum hesti frá þeirri viðureign.

Segir svo frá viðskiptum þeirra í sögunni:

Einn dag gekk Hárekur fyrir Brand með horn mikið og bað hann drekka til móts við sig.

En Brandur kvaðst eigi drekka mundu, „hefi ég viti eigi of mikið þótt eg drekki það eigi frá mér sem eg hefi áður. Munt þú og þurfa vit þitt allt að því er mér líst á þig."

Hárekur drekkur nú af horninu til hálfs og bauð Brandi að drekka hálft er eftir var en hann vildi eigi taka. Hárekur kvað hann skyldu verða að þjóna honum og laust horninu í höfuð honum svo að drykkurinn slóst niður á Brand. Síðan gekk Hárekur til rúms síns og slær nú til spotts við Brand en Brandur gerði sig eigi óðan og sló þessu í gaman. Hárekur kvað honum svo við þetta verða sem hann hefði oft barður verið.

Nú kemur nótt í sögunni og maður getur ekki annað en dáðst að Brandi fyrir stillinguna. Enn vex samúð lesandans með Bárðdælingnum sem hefur heldur betur snúið við blaðinu. 

Með nýjum degi gerast á hinn bóginn nýir atburðir og hefur Ljósvetninga saga ekki mörg orð um þá:

En um morguninn er menn voru komnir í sæti sín gekk Brandur fyrir Hárek, keyrði öxi í höfuð honum og vó hann.

 

Blessuð ósamkvæmnin

 

Árið 1958 sendi pólski heimspekingurinn Leszek Kolakowski frá sér greinarkorn sem hann nefndi „Lof ósamkvæmninnar" (In Praise of Inconsistency). Þar lofar hann þá áráttu mannanna að vera ekki alltaf samkvæmir sér.

Kolakowski tekur svo djúpt í árinni að segja að án ósamkvæmninnar eigi mannkynið litla tilvistarvon. Séu menn samkvæmir sjálfum sér haldi þeir áfram réttlátum stríðum uns síðasti andstæðingurinn sé fallinn. Ofstækismennirnir eru samkvæmir sjálfum sér og senda án afláts alla á bálið sem ekki eru á sama máli og þeir. Það gera þeir staðfastlega þangað til engir eru eftir nema þeir sárafáu þverhausar sem eru sammála ofstækismönnunum.

Tækju menn samkvæmnina á orðinu breyttist heimurinn í einn allsherjarvígvöll manna sem halda sínu striki, eru samkvæmir sér og stoppa aldrei.

Sem betur fer er þó heimurinn ekki bara einn stór vígvöllur. Vonin lifir á meðan menn leyfa sér þann munað og lúxus að vera ósamkvæmir sér.

Kolakowski segir að ósamkvæmni sé nauðsynleg til að aðlagast heimi sem er löðrandi í allskonar andstæðum og þverstæðum. Í veröld mannsins er ekki bara annaðhvort eða. Þar er stundum bæði annaðhvort og eða. Stundum er hvorki annaðhvort né eða heldur eitthvað allt annað.

Á sumum málum eru bara um hér um bil 50 gráir skuggar.

Nýlega heyrði ég annan heimspeking tala um þá tilhneigingu í allri umræðu á Íslandi að stilla upp tveimur gjörsamlega andstæðum pólum. Hér eru málin yfirleitt ekki nema svört eða hvít. Engir gráir skuggar, hvað þá litir. Almenningi er gefið til kynna að annaðhvort þurfi hann að vera með eða á móti. Einungis séu tveir valkostir, hvor til sinna öfga, já eða nei.

Þjóðinni er skipti í tvær fylkingar. Síðan er þeim flokkum att saman og kynt vel undir katlinum. Reynt er að haga umræðunni þannig að þar sé eins langt á milli fólks og hægt er. Öfgafyllstu sjónarmiðin eiga að ráða ferðinni því þá er von á mesta hasarnum og það selur blöðin.

Í ofstækinu eru minnstar líkur á að fólk geti nálgast hvert annað og skilið sjónarmið hvert annars. Í ofstækinu loka menn eyrunum því þeir eru svo sannfærðir um eigin málstað.

Í ofstækinu eru menn svo samkvæmir sjálfum sér að þeir heyra ekkert nema öskrin í sjálfum sér.

(Pistillinn birtist upphaflega á tru.is)

Myndin: Haust í Fiskilækjarhverfi