Ást og hatur

 

„Ástin getur birst í svo óteljandi myndum," segir í dægurlagatextanum. Sama á við um hatrið. Það getur brotist fram á ótrúlegustu stöðum og í ólíklegustu myndum. Oft ólgar það í brjóstunum án þess að finna sér farveg eða útrás og stundum veit maður ekki af hatrinu í sjálfum sér fyrr en allt í einu.

Því er stundum haldið fram að umræðan á Íslandi nútímans sé hatrömm. Þannig umræðumenning er ekki ný af nálinni okkar á meðal. Lengi hafa Íslendingar tíðkað að ræða málin með skítkasti og svívirðingum um nafngreinda menn og hópa. Soðketill hatursins hefur verið óspart kyntur á þessu landi. Um það má til dæmis lesa hér.

Eitt einkenni íslenskrar umræðuhefðar er hvað hún er oft neikvæð. Í stað þess að segja hvað menn vilja tala þeir um það sem þeir vilja ekki. Menn tala frekar um það sem þarf að forðast en að hverju skuli stefna. Í stað þess að tala um framtíð er horft til baka. Í stað þess að segja hvað maður hafi fram að færa er rætt um hvað hinir séu ómögulegir. Í stað þess að vekja von er alið á ótta.

Íslensk umræða er  ofan í djúpum skotgröfum sem tekið hefur áratugi að moka.

Þegar menn eru gagnrýndir er ekki gripið til málefnalegra raka heldur er mykjudreifarinn tengdur við dráttarvélina og ekið af stað út á opinberan vettvang. Þar er ekki einungis um að ræða hina alræmdu netheima heldur líka íslenska fjölmiðla. Sum blöð velja m. a. s. eins afleitar myndir og hægt er af þeim einstaklingum sem verið er að „taka niður" eins og það er kallað á fagmáli.  

Erfitt getur verið að skilgreina hatur. Ætli það sé ekki í flestra hugum tengt fyrirlitningu, reiði og að vilja einhverjum illt? Í Nýja testamentinu er hatur stundum notað í merkingunni „að aftengjast einhverju". Hatur er aðskilnaður sem lýsir sér í girðingum og múrum. Kærleikurinn á hinn bóginn sameinar fólk og tengir það hvert öðru.

Ef til vill er það útópía að öll dýrin í skóginum geti verið vinir. Á sama hátt og við eigum okkur fyrirmyndir sem við viljum líkjast eigum við okkur andstæðinga og óvini. Við viljum ekki feta í fótspor þeirra. Þannig skýra óvinirnir sjálfsmynd okkar. Þeir hjálpa okkur að skilja okkur sjálf og hvað við viljum. Þetta hefur verið skoðað af fræðimönnum. Bandaríski félagsfræðingurinn Neil Joseph Smelser rannsakaði t. d. þátt þeirra mynda sem við gerum okkur af óvinum okkar í samskiptum okkar við annað fólk.

Því má færa rök fyrir því að við höfum þörf fyrir andstæðinga og manneskjur sem eru okkur engan veginn sammála. Mig minnir að einhver þýskumælandi hafi kallað það „Feindbedürfnis". Gott er að skoða boðið um að elska óvini sína í því ljósi.

Að lokum:  Elska til eins  þýðir ekki hatur til annars. Það mun hafa verið Charles de Gaulle sem benti á muninn á ættjarðarást og þjóðernishyggju:

Ættjarðarást  er elska til eigin þjóðar en þjóðernishyggja hatur til annarra.

Myndin er af heimiliskettinum sem notar gluggaveðrið til að láta sólina verma á sér belginn í stað þess að kljást við óvini sína.