Landráðamenn og þjóðrembur

 

Á Íslandi eins og í öðrum löndum eru skiptar skoðanir um ágæti aðildar að ESB. Menn eru ýmist hlynntir henni eða andvígir. Færi hér fram upplýst og siðuð umræða skiptust menn á skynsamlegum og öfgalausum rökum um málið. Það gerist þó ekki. Fyrir því eru að mínu mati einkum þrjár ástæður.

Fyrsta ástæðan er sú að á Íslandi er varla til siðs að ræða mál. Menn henda sér ofan í skotgrafir og öskra upp úr þeim. Í Bandaríkjunum er almenn skotvopnaeign mikið þjóðfélagsböl. Hér er almenn skotgrafaeign ægilegur bölvaldur. Landið er sundurgrafið og ofan í skotgröfunum eru menn ekki annaðhvort með eða á móti aðild Íslands að ESB; þeir verða annaðhvort svikulir landráðamenn sem hata allt íslenskt eða ofstækisfullar þjóðrembur sem er meinilla við allt útlenskt.

Í öðru lagi hefur pólitíkinni tekist að flækja þetta mál. Fyrst ekki var meirihluti fyrir því að ganga í ESB á sínum tíma var brugðið á það ráð að sækja um aðild ESB undir því yfirskini, að umsóknin væri ekki aðildarumsókn heldur könnun - eða hin margfræga „pakkaskoðun". Þannig gat stjórnmálaflokkur sem fyrir kosningar var á móti aðild að ESB réttlætt það að sækja um aðild að ESB eftir kosningar.

Þrátt fyrir að margoft hafi komið fram, að ESB líti þannig á að ríki sem sækja um aðild ætli sér þangað inn, er þessu enn haldið að þjóðinni: Ísland er ekki að sækja um aðild að ESB vegna þess að þjóðin vilji þangað inn heldur til að sjá hvernig samningi hægt sé að ná.

Þetta er margtuggið ofan í þjóðina og gefið í skyn að samningaviðræðurnar felist einkum í að sækja sér allskonar undanþágur frá lögum ESB. Breytir engu þótt það sé ítrekuð stefna Evrópusambandsins að ekki sé hægt að semja um grundvallarreglur þess, eða eins og ESB sjálft útskýrir aðildarferlið:

Accession negotiations focus on the conditions and timing of the candidate's adoption, implementation and application of EU rules - some 90,000 pages of them. And these rules (also known as "acquis", French for "that which has been agreed") are not negotiable. For candidates, it is essentially a matter of agreeing on how and when to adopt and implement EU rules and procedures.

Þetta hafa talsmenn ESB oftar en einu sinni áréttað, með því að minna á að Ísland hafi sótt um aðild að ESB en ekki öfugt og með nýlegri ályktun ráðherraráðs ESB, en þar segir:

Ráðið minnir á að aðildarviðræður miða að því að Ísland innleiði lagabálk ESB og hrindi honum í framkvæmd þegar til aðildar kemur.

Flækjustig umsóknarinnar er svo hátt að drjúgur hluti þeirrar ríkisstjórnar sem sótti um aðild að ESB áskilur sér rétt til að berjast gegn aðildinni.

Því er ennfremur haldið fram að umsóknin feli í sér samninga um það sem ESB segir óumsemjanlegt.

Þar að auki mótmælir ríkisstjórnin því eindregið, að í umsóknarferlinu felist aðlögun að reglum ESB. Engu að síður ætlar hún að þiggja milljarðastyrki frá ESB vegna aðlögunarinnar sem hún segir þjóð sinni að ekki eigi sér stað.

Svo hefur stjórnmálamönnum tekist að flækja þetta mál, með dyggri aðstoð fjölmiðla, að þeir sem berjast fyrir því að þjóðin fái að segja sitt um aðildarferlið, eru kallaðir andlýðræðislegir. Hinir sem neyta allra bragða til að afstýra því að þjóðin sé spurð um vilja sinn til að ganga í ESB, titla sjálfa sig á hinn bóginn lýðræðissinna.

Rökin fyrir þessum endaskiptum eru þau, að þjóðin geti ekki tekið upplýsta afstöðu til ESB, henni sé ómögulegt að mynda sér skoðun á málinu, nema fyrir liggi samningur. Þó að ljóst sé - alla vega af hálfu ESB - að sá samningur snúist um það hvenær og hvernig Ísland taki upp 100.000 síðna lagabálk sambandsins og að um hann verði ekki samið, er því blákalt haldið fram að ekki sé nóg að kynna sér það helsta í þessum lagabálki til að geta myndað sér upplýsta skoðun á því hvort maður hafi áhuga á að þjóðin geri hann að sínum.

Og ekki nóg með það. Í nýlegri fréttatilkynningu utanríkisráðuneytis Íslands segir:

Utanríkisráðherra sagðist sannfærðari en nokkru sinni fyrr um að aðild Íslands að Evrópusambandinu myndi þjóna hagsmunum Íslands.

Utanríkisráðherra Íslands er einmitt einn þeirra sem heldur því fram að íslenskur almenningur sé ófær um að taka upplýsta afstöðu til aðildar Íslands að ESB fyrr en fyrir liggi samningur um hvernig og hvenær Ísland tekur upp hinn óumsemjanlegan lagabálk ESB.

Það sem gildir um íslenskan almenning gildir þó ekki um alla, þar á meðal utanríkisráðherra. Hann hefur myndað sér skýra afstöðu til aðildar, er m. a. s.  sannfærðari en nokkru sinni fyrr um málið.

Þriðju ástæðuna fyrir hinni villandi umræðu um þetta mál er svo að finna í íslenskum fjölmiðlum:

Þeir hafa enn ekki séð ástæðu til að fjalla um hvað felist í umsókn um aðild að ESB, hvernig aðildarferlið gangi fyrir sig eða hver hinn 100.000 síðna lagabálkur ESB sé, sem Ísland er að taka upp í því ferli.

Og þeir hafa ekki spurt utanríkisráðherrann að því hvernig hann geti haft upplýsta og eindregna afstöðu til málsins án þess að hafa séð samninginn sem hann segir nauðsynlegan fyrir upplýsta afstöðu okkar hinna.

Athugasemdir

[Rafn Guðmundsson, 19.12.2012 kl. 22:22]

margt rétt í þessu hjá þér. sérstaklega hvernig umræðan um málið er. ég er með eina spurningu.

hvar/hvenær kom það í ljós að meirihluti væri ekki fyrir því að ganga í ESB? þarna er ég að tala um áður en til umsóknar kom.

það er líka ágætt að það komi fram að ég tel ferlið hafi verið lýðræðislegt frá upphafi og að um margt sé að semja. mikið af þessum ‚undanþágum‘ sem rætt er um er ég líka viss um að við þurfum ekki

kannski eitt enn – hvernig fór Noregur að því að ‚hætta‘ við tvisvar?

[Páll Vilhjálmsson, 19.12.2012 kl. 22:55]

Noregur felldi í tvígang aðildarsamninga, 1973 og 1994, og það voru réttnefndir aðildarsamningar þar sem engar kvaðir voru gerðar um aðlögun. ESB breytti inngönguskilyrðum sínum um aldamótin þegar fyrir lá að A-Evrópa kæmi inn í sambandi. Eftir áratugi undir kommúnisma voru A-Evrópuríki ekki með lýðræðislegar stofnanir og regluverk - aðlögun átti að bæta úr því. Eftir aldamót býður ESB ekki upp á nema eina leið inn í sambandið, leið aðlögunar.

Meginpunkturinn hjá Svavari Alfreð, að ESB-sinnar telja sig þess umkomna að taka afstöðu með aðild án þess að samningur sé fyrirliggjandi um leið og þeir hafna því að hægt sé að vera andvígur aðild nema samningur liggi fyrir, sýnir í hnotskurn á hvaða forsendum málflutningur ESB-sinna byggir.

[Rafn Guðmundsson, 19.12.2012 kl. 23:42]

ok - leið aðlögunar er ásættanleg fyrir mig. ég veit að við höfum fengið einhverjar 'undanþágur' þar. enn betra finnst mér þá líka að esb sé að greiða fyrir þessa aðlögun. ég trúi því líka að við getum hætt við hvenær sem er. er þetta ekki bara win, win fyrir okkur þá.

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 20.12.2012 kl. 12:09]

Tek undir með Páli hér.

[Erlendur (IP-tala skráð) 20.12.2012 kl. 18:04]

Þegar verið var að þröngva í gegn um þingið hér í Bandaríkjunum heilbrygðislögum sagði Nancy Pelosi að eina leiðin til að komast að því hvað væri í lögunum væri sú að samþykkja þau.

Þetta eru sömu rökin.

[Halldór Björgvin Jóhannsson, 20.12.2012 kl. 20:50]

Ég myndi ekki segja að það sé win win fyrir okkur Rafn.

Á meðan Íslenskir alþingismenn eyða sínum tíma og peningum Íslendinga í að aðlaga regluverk okkar Íslendinga að regluverki ESB (og já það er búið að kosta hellings pening þrátt fyrir einhverja styrki frá ESB) þá eru þeir ekki að eyða tíma í það sem skiptir máli þessa stundina og það er að laga hluti hér heima fyrir og einnig eru þeir ekki að eyða peningum okkar þar sem þeirra er þörf.

Einnig þá myndi ég ekki segja að þetta ferli allt saman hafi verið lýðræðislegt þar sem íslendingar hvort sem þeir eru með eða á móti aðild hafa ekki fengið að segja sína skoðun hvort að það eigi að vera standa í þessu yfir höfuð.

[Sigurður M Grétarsson, 20.12.2012 kl. 23:34]

Við höfum verið í aðlögun að ESB í yfir 20 ár þannig að hún hófst löngu áður en við sóttum um aðild að ESB. Hún hófst meira að segja áður en við gerðumst aðilar að EES samningum. EFtir að við gerðumst aðilar að EES samningum höfum við skuldbundið okkur til umtalsverðrar aðlögunar að ESB reglum og er búið að setja rúmlega 300 lög þess vegna.

Við stöndum hins vegar ekki í neinni aðlögun að ESB vegna aðildarumsóknar okkar. Fullyrðingar um slíkt er tómt kjaftæði. Ef við stígum það gæfuspor að samþykkja aðild að ESB þá mun líða um eitt og hálft til tvö ár frá samþykkt þangað til við göngum í ESB og það er á þeim tíma sem aðlögunin vegna ESB aðildar fer fram. Hún er ekki hafinn enn og verður ekki hafinn nema aðildarsamningur verði samþykktur. Það sem verið er að gera fyrir IPA styrkina er að gera stjórnsýslustofnanir okkar tilbúnar til að klára aðlögun á einu og háflu til tveimur árum. Þessir styrkir fara í alls konar greiningavinnu ásamt því að búa til tölvukerfi sem nauðsylegt verður að hafa ef til aðildar kemur og tekur meira en eitt og hálft til tvö ár að búa til auk þess að þjálfa starfsmenn á þau og einnig að þjálfa þá til alls konar annarra hluta sem nauðsynlegt er að þeir kunni ef til aðildar kemur.

Það er fráleitt að halda því faram að allt sé ljóst núna og því hægt að kjósa um aðild strax. Vissulega stendur þetta í textanum varðandi aðlögun að öllum reglum ESB an staðreyndin er sú að öll aðildarríki ESB hafa náð faram varanlegum breytingum á ESB reglum í aðildarasamningum sínum. Þar hafa þau náð fram breytingum varðandi þeirra mikilvægustu hagsmuni. Það er því ekkert sem bendir til annars en að það sama verði upp á teningnum varðandi okkur og þá helst í sjávarútvegi og landbúnaði enda liggja okkar mikilvægustu hagsmunir þar.

Við stöndum einfaldlega í aðildarviðræðum og þegar þær hafa verið leiddar til lykta þá verður kosið um aðildarsamning. Ef hann verður felldur þá einfaldlega göngum við ekki í ESB og þá mun ekki vera búið að framkvæma neina óafturkræfa aðlögun að ESB. Ef við hins vegar samþykkjum samningin þá höfum við eitt og hálft til tvö ár til að framkvæma þá aðlögun sem nauðsynleg verður til að við getum gengið í ESB.

[Svavar Alfreð Jónsson, 21.12.2012 kl. 02:21]

Sæll vertu Sigurður og þakka þér fyrir athugasemdina.Mér finnst stundum eins og íslenskir stuðningsmenn ESB-aðildar viti betur en ESB sjálft hvernig aðildarferlið gengur fyrir sig. Vel má vera að hægt sé að kalla aðildarferlið eitthvað annað en aðlögun – en eftir að hafa t. d. lesið þessa skilgreiningu Evrópusambandsins sjálfs á ferlinu efast ég þó um það. Þar segir (í sama bæklingi ESB og ég vitnað var í í pistlinum, bls. 9):„Negotiations are conducted individually with each candidate, and the pace depends on each country’s mprogress in meeting the requirements. Candidates consequently have an incentive to implement necessary reforms rapidly and effectively. Some of these reforms require considerable and sometimes difficult transformations of a country’s political and economic structures. It is therefore important that governments clearly and convincingly communicate the reasons for these reforms to the citizens of the country. Support from civil society is essential in this process.” Þegar því er svo haldið fram að samingaviðræðurnar gangi einkum út á að fá varanlegar undanþágur frá lögum ESB er það heldur ekki í samræmi við skilning Evrópusambandsins. Sú stefna kemur ekki einungis fram í þeim texta ESB, sem þú gefur í skyn að sé ekki að marka, heldur var hún nýlega áréttuð af ráðherraráði sambandsins með sérstakri skírskotun til Íslands eins og fram kemur í pistli mínum.  Telur þú að það sé heldur ekkert að marka þá ályktun? Varðandi IPA-styrkina held ég að ESB sjálft sé fullfært um að lýsa eðli og tilgangi þeirra. Það er til að mynda gert í áminnstum bæklingi, Understanding Enlargement, bls. 15). „In particular, IPA will help strengthen democratic institutions and the rule of law, reform public administration, carry out economic reforms, promote respect for human as well as minority rights and gender equality, support the development of civil society and advance regional co-operation, and contribute to sustainable development and poverty reduction. For candidate countries, the additionalmobjective is the adoption and implementation of the full requirements for membership.” 

Að lokum: Vel má vera að ekki sé allt sé ljóst varðandi kosti og galla aðildar. Það sem liggur fyrir nægir þó mörgum til að mynda sér skoðun á því, meðal annars utanríkisráðherra Íslands, sem segist raunar aldrei hafa verið sannfærðari um málið en núna.

100.000 síður af óumsemjanlegum lögum ESB ættu enda að gefa nokkuð skýra mynd af því sem í boði er. Leturbreytingar í tilvitnunum eru mínar.