Hátíðarrakspírar á glansandi kjömmum

 

Árdegismessa á páskadagsmorgni: Við vöknum með deginum og höldum til kirkju eftir morgunsturtuna með hárið rakt og glansandi nefbrodda. Þeir karlar sem vöknuðu nógu snemma strjúka nýrakaða kjamma hér á kirkjuhlaðinu og í forkirkjunni safnast upp þungur ilmur af dýrum hátíðarrakspírum. Þessi messa á alveg sérstaka stemmningu. Á aðfangadagskvöld mættum við í messurnar þreytt og spennt  eftir langan undirbúning en í dag komum við hingað nývöknuð og fersk. Sé sólskin á þessum morgni, sem oftast er, alla vega í minningunni, er sólin einstaklega sterk og skin hennar óvenju skærgult.

Árdegismessa á páskadegi ilmar af lífinu. Í byrjun enn eins ævidagsins sem okkur er gefinn látum við verða okkar fyrsta verk að ganga í guðshús til að lofa lífið: „Sigurhátíð sæl og blíð" og „Dauðinn dó en lífið lifir," eru upphafslínur frægra páskasálma. Glansandi nefbroddar og dýrir rakspírar minna okkur á mátt lífsins, ríkidæmi þess og blessun. Lífið, ljósið, sigurinn, blessunin og gæskan. Þetta er lið páskanna. Í liði andstæðinganna spila á hinn bóginn dauðinn, myrkrið, niðurbrotið, bölvunin og illskan.

II

Þegar þessi lið leiða saman hesta sína finnst okkur gjarnan að það síðarnefnda sé sigurstranglegra.  „Mors certa, hora incerta" hljóðar ævafornt latneskt máltæki. „Dauðinn er viss en stund hans óviss". Þarna er á ferðinni þessi gamla og sígilda upplifun mannsins af eigin endanleika og dauðans óvissa tíma. Manneskjan veit að hún deyr og stundum er sú vissa svo yfirþyrmandi að hún veit betur að hún deyr en að hún lifir. Nefbroddarnir eru ekki alltaf glansandi og kjammarnir ekki nýrakaðir. „Er þetta elliblettur þarna á nefinu? Mikið ósköp eru hárin orðin grá á vanganum?" spyrjum við. Og enda þótt margir leiti logandi ljósi að ljósum blettum í tilverunni þarf ekki annað en næsta fréttatíma til að sjá að myrkrið er að gleypa þá. Svartur á leik og hann er að vinna taflið. Og við erum alltaf að tapa, mennirnir, alltaf að bíða ósigra. Það er sama hvað við leggjum á okkur, það er aldrei nóg, aldrei fullnægjandi, okkur er alltaf að mistakast. Við erum taparar því taparar eru betri neytendur en sigurvegarnir gætu orðið svo ánægðir, að þeir gætu örlitla stund leyft sér að vera mettir og una sælir við það sem þeir hafa. Og blessunin? Hvar er hún? Má hún sín ekki lítils andspænis hinni yfirgnæfandi bölvun í þessum heimi, allri þjáningunni, öllu ranglætinu, spillingunni, græðginni og ómennskunni? Já, svo sannarlega er auðvelt og nærtækt að draga þá ályktun að illskan sé sterkasta aflið í þessum ómögulega heimi og gæskan sé dæmd til að tapa.

Það er ekki nema von að margir veðji á liðið sem teflt er fram gegn liði páskanna á leikvangi lífsins. Svartur á leik.

III

Um daginn sá ég heimildarmynd þar sem fólk á förnum vegi í Berlín var spurt að því af hverju haldnir væru páskar. Enginn aðspurðra vissi það - nema einn, múslimskur kaupmaður í sölutjaldi. Hann benti á, að kristnir menn fögnuðu páskum af því að þeir héldu því fram, að þá hefði Jesús risið upp frá dauðum. Honum fannst reyndar mjög ótrúlegt að Jesús hefði gert það en engu að síður væri þetta nú inntak kristinna páska.

Nú veit ég ekki hversu margir eru sama sinnis og þessi kaupmaður í Berlín eða hvort Íslendingar séu betur að sér um páskana en Berlínarbúar, en ef til vill er það ekki bara við vankunnáttu að sakast, sé þessi hátíð að missa sitt trúarlega gildi. Ef til vill hefur okkur, sem falið er það hlutverk að koma á boðskap páskanna á framfæri við fólk, þannig að það skilji hann og finnist hann mikilvægur, ef til vill hefur okkur mistekist?

Það er hárrétt hjá íslamska kaupmanninum, að á þessum morgni fögnum við því að Jesús reis upp frá dauðum. Þó snúast páskarnir ekki einungis um það. Páskarnir hafa ekki raunverulega þýðingu fyrir okkur ef við tengjum okkur ekki við þann atburð, sama hvað við leggjum okkur fram við að trúa að hann hafi gerst. Ef hann hefur engar afleiðingar fyrir okkur, ef hann kemur engu til leiðar í lífi okkar, ef hann breytir engu, þá eru páskarnir án merkingar fyrir okkur.

IV

Ótrúlega margt er á okkur mannfólkið lagt og þess vegna er svo nærtækt að trúa frekar á dauðann en lífið, trúa meira á myrkrið en ljósið, vera trúaðri á niðurbrotið en sigurinn, trúa á bölvunina fremur en blessunina og hafa meiri trú á illskunni en gæskunni.

En þá koma páskar. Þeir eru til að efla trú okkar á lífið. Páskarnir segja: Trúðu frekar á lífið en dauðann og gæskuna frekar en illskuna. Barátta mannsins er margháttuð og hann berst á mörgum vígstöðum í einu. Hann berst við sig sjálfan og eigin endanleika, hann berst við loftslagsbreytingar sem gert gætu jörðina óbyggilega, hann á í stöðugri baráttu við ranglæti og græðgi, hann þarf að berjast gegn hungri og misskiptingu. Í öllum þessum baráttum þarf maðurinn að trúa því að viðleitni hans sé til einhvers. Hann þarf að trúa á mátt lífsins, hann þarf að trúa styrkleika liðsins sem spilar fyrir páskana.

V

Stundum er talað um kristna menn og aðra sem vilja trúa á það góða sem einfeldninga. Trú þeirra sé barnaleg. Allt það vonda sé svo óskaplega máttugt í veröldinni að aðeins einfalt fólki geti leyft sér trú á það góða.

En kristnir menn gera ekki lítið úr illskunni og þjáningunni. Föstudagurinn langi er tileinkaður þeim veruleika en einmitt sá dagur er skotspónn margra, sem finnst það ofrausn, að þjáningunni sé tileinkaður einn af 365 dögum ársins, þótt þjáningin sé raunveruleg í mannheimum alla daga og öll ár.

Páskarnir koma ekki til okkar án samhengis. Sigur Jesú á dauðanum og illskunni, hatrinu og myrkrinu, er í samhengi við það sem gerðist á föstudaginn langa. Illskan og þjáningin eru raunveruleg fyrirbæri. Guð ljóssins og blessunarinnar, hann er ekki bara þar, hann er líka með þér í myrkrinu, í þjáningunni og öllum dölunum dimmu.

Ekki byrja allir morgnar eins og þessi, með glansandi nefbroddum og nýrökuðum karlmannskjömmum. Sumir morgnar renna upp eftir andvökunætur, eftir  vonbrigði, sorgir og svo mikið myrkur að sólin sést ekki þótt hún sé upp runnin.

Páskarnir vilja gefa þessum morgnum öllum birtu sína og von: Kristur er upprisinn! Hann hefur sigrað dauðann! Illskan er brotin á bak aftur. Dauðinn dó, en lífið lifir og nú höldum við sigurhátíð sæla og blíða.

(Páskaprédikun mín í Akureyrarkirkju frá því í fyrra)