Fáir eru eins og fólk er flest

 

Á fyrsta námsári mínu í Háskóla Íslands fyrir 34 árum var ég kallaður inn á skrifstofu til prófessors. Ég man að skrifstofan var gjörsamlega sneisafull af bókum. Bækur í öllum hillum, skrifborð prófessorsins þakið bókum, blöðum og fræðiritum, bækur í hrúgum á stólum svo ég gat hvergi sest og varla hægt að standa á skrifstofugólfinu því þar stóðu á víð og dreif myndarlegar  bókasúlur. Þessar vistarverur voru svo yfirfullar af visku og þekkingu að fávís stúdent að norðan gat ekki annað en fyllst af lotningu.

 

Prófessorinn reykti pípu og ræddi við mig um eitt og annað í gegnum reykinn. Við vorum sammála um að ástand heimsmála væri grafalvarlegt en þá var kjarnorkuvopnakapphlaupið að ná slíku hámarki að mannkynið var orðið fært um að eyða sjálfu sér og jarðarkringlunni ótalmörgum sinnum.

 

Ég orðaði það þannig að þetta væri nú ,,algjör geðveiki“.

 

Þá man ég að prófessorinn tók pípuna út úr sér og bað mig lengstra orða að tala ekki svona illa um geðveikina. Hún væri hluti af lífinu.

 

Á alþjóðlegum degi geðheilbrigðis skulum við hugleiða hvernig skilja megi hugtakið ,,heilbrigði“. Sumum finnst að það heilbrigða hljóti að vera skylt því sem telst venjulegt og eðlilegt. Það óheilbrigða á hinn bóginn því óvenjulega og óeðlilega.

 

Eigi sú skilgreining við rök að styðjast eiga trúin og geðveikin ýmislegt sameiginlegt. Trúin er á skjön við það venjulega. Í heimi trúarinnar tíðkast ýmislegt sem ekki á að geta gerst í sæmilega normal heimi. Konur verða barnshafandi án þess að hafa karlmanns kennt. Blindir fá sýn. Dauðir lifna við.

 

Inni í kirkjuhúsunum er margt í gangi sem við sjáum ekki í hinum venjulega heimi. Þar klæðast menn sérkennilegum fötum, tala undarlegt mál, neyta skrýtinnar fæðu, syngja framandi söngva og í sumum kirkjum tala menn tungum og falla í trans.

 

Í vissum skilningi er hver einasta messa geðveik. Messur eru öðruvísi en veruleikinn. Messur fara út fyrir ramma þess venjulega. Messur eru á skjön við það sem margir telja eðlilegt. Það trúarlega er á margan hátt fáránlegt.

 

Þess vegna er það engin tilviljun að hin heilaga fíflska á sér ýmsar birtingarmyndir í trúarbrögðum heimsins. Hún sést í taóisma, zen-búddisma og indverskum átrúnaði. Í kristni má sjá hina heilögu fíflsku í því þegar Davíð dansaði allsber fyrir framan sáttmálsörkina í Jerúsalem, Jesaja spámaður sprangaði um á Adamsklæðum í heil þrjú ár og þegar kollegi hans Esekíel fékk fyrirmæli um að baka brauð sitt við þurrkaðan mannaþrekk eins og það var kallað.

 

Meira að segja frelsarinn sjálfur sýndi ákveðna fylgni við þessa hefð fíflskunnar þegar hann kom ríðandi á asna inn í borgina helgu.

 

Í sögu kirkjunnar eru ýmis dæmi um heilög fífl sem fóru út fyrir ramma þess sem  talið var eðlilegt og tilhlýðilegt. Á sjöttu öld sögðu þau Teofílus og María frá Antíokkíu skilið við lífshætti fyrirfólks vegna trúar sinnar. Hann gekk um í skrípabúningi en hún eins og vændiskona. Kristni einsetumaðurinn Sýmeon frá Emesa gekk á milli kirkna, kastaði valhnetum í kirkjugesti, velti um borðum götusala, ruddist inn í baðhús kvenna og kjamsaði á þykkum kjötsteikum á föstunni.

 

Enda þótt margir tengi kirkju og kristni fyrst og fremst við hátíðleika og íhaldssemi segir hefðin og sagan að þar sé líka pláss fyrir það afbrigðilega. Í kirkjunni ætti að vera skilningur á því að þeir eru einkennilega fáir sem eru eins og fólk er flest.

 

Og ef geðheilbrigði er í því fólgið að vera eins og hinir ættum við öll að passa okkur á því að vera ekki alltof heilbrigð að því leyti. Tilveran væri bæði litlaus og leiðinleg og andlaus ef allir væru eins. Það sem gerir tilveruna fjölbreytilega, skemmtilega og ævintýri er það ástand, að ekkert okkar er fullkomlega heilbrigt, ekkert okkar fellur nákvæmlega að skilgreiningunni á andlega heilbrigðri manneskju heldur erum við öll misheilbrigð og misgeðveik. Við erum öll mismunandi blöndur af eftirsóknarverðum og síður eftirsóknarverðum eiginleikum.

 

Í grein á Vísindavef Háskóla Íslands segir Gylfi Ásmundsson, sálfræðingur, að ný sjónarmið leggi áherslu á að ,, andlegt heilbrigði einstaklings byggist á því að hann sé sjálfstæður, óháður og skapandi, áhrifavaldur á umhverfi sitt en ekki þræll þess“.

 

Á degi geðheilbrigðis er gott að minna sig á að vera ekki þræll umhverfisins heldur hafa skapandi áhrif á það. Verum óhrædd við að vera öðruvísi.

 

Afbrigðileikinn er á vissan hátt ein forsenda heilbrigðs samfélags.

 

Geðveikin er hluti af lífinu.

 

Blessuð sé minning prófessorsins sem kenndi mér það.

 

 

(Hugvekja í geðveikri messu í Akureyrarkirkju 10. 10. 2014)

 

 

Athugasemdir

[Jósef Smári Ásmundsson, 13.10.2014 kl. 14:16]

Ég hef oft rekist á það í orðræðum hér í bloggheimum að menn eru að hæðast að gáfnafari manna. Ég tel að fólk sé ekkert síðra þó vanti eitthvað upp á að heilastarfsemin sé í fullkomnu lagi. Heilinn er bara eitt af líffærunum og það má alveg eins "minnka" fólk með því að tala um stuttar hendur eða fætur. Reyndar eru langar hendur oft talið merki um að styttra sé síðan að viðkomandi kom niður úr trjánum. Ég hef oft rekið mig á að fólk hagar sér mun heimskulegar en þeir sem eru "þroskaheftir". "Heimskur er sá sem heimsku fremur" sagði Forrest Gump.