Svavar Alfreð Jónsson

18.8.2016 | 23:53

Enn er þó kurr...

Í síðustu færslu rifjaði ég upp þegar hornstrendska skáldkonan Jakobína Sigurðardóttir vakti með kveðskap sínum þvílíkt óveður að öflugustu drápsnökkvar veraldar hröktust frá hennar heitt elskuðu heimaströndum.

Eigi eitthvert kvæði íslenskrar ljóðsögu skilið einkunnina „seiðmagnað“ er það mínu mati „Hugsað til Hornstranda“ eftir Jakobínu.

En Jakobína lét ekki þar við sitja að yrkja burt herinn. Þegar ljóst var að kvæði hennar hafði orðið að áhrínsorðum orti hún annað í tilefni viðburðanna. Það heitir „Hvort var þá hlegið í Hamri?“ og er dagsett af skáldkonunni 25. október árið 1953. Mér finnst það eitt ágætasta ljóð sem til er á íslenskri tungu.

Í viðtali við Morgunblaðið árið 2005 („Kíkt undir komma stimpilinn“, Morgunblaðið 27. nóvember 2005) segir Sólveig Kristín, dóttir Einars Olgeirssonar, að Jakobína hafi sent föður hennar ljóðið nýort og bætir við:

„Hann bókstaflega sveif um gólfið þegar hann las það.“

Ekki er ég hissa á því.

Fyrr í þessum mánuði gekk ég á Straumnesfjall upp af Aðalvík, ekki fjarri heimaslóðum Jakobínu Sigurðardóttur. Bandaríkjastjórn eyddi á sínum tíma milljónum dala í að reisa þar mikla herstöð og leggja veg þangað upp. Framkvæmdir við mannvirkin hófust árið 1953 og voru umsvifin mikil. Leit út fyrir að enda þótt Jakobínu hefði tekist að stöðva heræfingarnar það árið hefði það einungis verið áfangasigur. Herinn færi sínu fram og eignaðist virki á Hornströndum.

Þannig fór þó að herstöðin á Straumnesfjalli var einungis starfrækt um þriggja ára skeið og var lokað átta árum eftir að framkvæmdir við hana hófust.

Enn standa mannvirkin á fjallinu og minna á þessa sögu. Vegurinn þangað hlykkjast upp fjallið og er harla beinn og breiður þá sjö kílómetra sem þarf að ganga út fjallið að stöðinni fremst á því. Hann er nú þakinn vestfirskum fjallagróðri. Vindar gnauða um brotna glugga stöðvarhúsanna og fallin þökin eru engin vörn gegn regni og snjó.

Ritgerð Sólrúnar Þorsteinsdóttur til meistaragráðu í þjóðfræði fjallar um herstöðina á Straumnesfjalli, hin fróðlegasta lesning og aðgengileg á netinu.

Jakobína hafði sigur. Hermenningin náði ekki að festa sig í sessi á Hornströndum. Norður undir Straumnesfjalli, við tjaldstæðið á Látrum, er snotur kamar. Það mannvirki gerir nú mun meira gagn en milljónafjárfesting bandarískra stjórnvalda á fjallinu fyrir ofan hann.

„Enn er þó kurr í kyljum,“ yrkir Jakobína. Hornstrendskar vættir eru ekki alveg rólegar. Mannskepnan er til alls líkleg og sagan sýnir að henni er fátt heilagt. Mættu Hornstrandir og aðrar náttúruperlur fá að vera í friði fyrir uppátækjum mannsins. Guð blessi þessa heilögu staði.

Hvort var þá hlegið í Hamri?

Herskipin stefndu að landi,

ögrandi banvænum öldum

íshafs, við norðlæg fjöll.

Sá það Hallur í hamri.

Heyrði það Atli í bergi.

Yggldi sig lækur í lyngmó,

leiftraði roði á mjöll.

Leituðu skotmarks í landi

langsæknir víkingar. Hugðust

tækni tuttugustu aldar

tefla við Atla og Hall.

Margþættri morðvizku slungin

menningin stórbrezk og vestræn

skyldi nú loksins logum

leika um nes og fjall.

Válega ýlfruðu vindar,

veifaði Núpurinn éljum,

öskraði brimrót við björgin

boðandi víkingum feigð.

Hljómaði hátt yfir storminn:

Hér skal hver einasta þúfa

varin, og aldrei um eilífð

ykkur til skotmarks leigð.

Hertu þá seið í hamri

heiðnir og fjölkynngi vanir.

Bölþrungin blóðug hadda

byltist úr djúpi og hló.

Reykmekkir, rauðir af galdri,

risu úr björgum til skýja.

Níðrúnir gýgur í gljúfri

grálynd á klettaspjöld dró.

Hvort var þá hlegið á hamri?

Hermenning stefndi frá landi

óvíg gegn íslenzkri þoku,

ófær að glettast við tröll.

Ljómuðu bjargabrúnir,

brostu þá sund og víkur,

föðmuðust lyng og lækur

logaði ósnortin mjöll.

Hvílast nú Hallur og Atli.

Hljótt er í bjargasölum.

Enn er þó kurr í kyljum

klettur ýfist við hrönn.

Geyma skal sögn og saga

sigur hornstrendskra vætta —

íslenzkur hlátur í hamri

hljóma í dagsins önn.

Það rigndi á okkur á leið upp á fjallið en smám saman stytti upp þótt drungaleg væri aðkoman að stöðinni. Frammi á fjallinu upplifðum við síðan hvernig þokan lyftist af og Fljótavík birtist í allri sinni dýrð.

„Ljómuðu bjargabrúnir, brostu þá sund og víkur.“