Staðreyndavaktin

Nýverið kynnti íslenskur vefmiðill þau áform sín að koma á fót svokallaðri Staðreyndavakt. Með þeirri vöktun á að „sannreyna fullyrðingar stjórnmálamanna” eins og það er orðað. Starfsmenn vaktarinnar munu síðan raða rannsökuðum fullyrðingum í flokka eftir sannleiksgildi þeirra sem samkvæmt því kerfi geta verið dagsannar, haugalygi eða einhvers staðar þar á milli.

Samkvæmt kynningu vefmiðilsins nýtur Staðreyndavaktin fulltingis Háskóla Íslands.

Ef til vill væri auðveldara að lifa ef þessi háttur væri tekinn upp á fleiri sviðum en stjórnmálum og við hefðum útlærða sérfræðinga í staðreyndum og sannleika til að finna út fyrir okkur hvað sé satt og logið.

Lengi hefur háð mannkyni að það greinir á um hvar skilji á milli staðreynda og uppspuna. Við hlustum á stjórnmálamenn eða lesum bækur og blöð og hver skilur með sínum hætti það sem sagt er eða skrifað. Ástæðulaust er að láta það líðast lengur.

Sú forna speki að sannleikurinn sé andlegs eðlis virðist úrelt – þótt þar sé að finna eina undirstöðu menningar okkar. Þar hafa menn haldið því fram að sannleikann sé ekki síður að finna fyrir innan augun eða á milli eyrnanna en í því sem á sjónhimnunni dynir eða í hlustunum glymur. Það felur í sér, að ekki einungis skynjun okkar framreiði sannleikann. Við túlkum það sem við sjáum og setjum í samhengi það sem við heyrum áður en við fellum dóma um hvað sé satt eða logið. Við metum það sem fyrir augu ber og eyrun nema. Stundum er það kallað að hugsa. Sú iðja kostar bæði tíma og fyrirhöfn og þess vegna getur verið kærkomið að ráða sérfræðinga sem spara manni slíkt.

Gjarnan verða menn fangar eigin hugsana og fordóma og finnst það aðeins geta verið satt sem þeir vilja að sé satt. Þess vegna er svo gott að geta skoðað það sem öðrum finnst satt og bera það saman við sinn eigin sannleika.

Fagmennska í fjölmiðlum á að tryggja vandaða og sanngjarna umfjöllun. Fréttir þeirra, umfjöllun og myndefni er þó aldrei veruleikinn allur heldur ákveðið sjónarhorn til hans.

Fjölmiðlar hafa ekki síður það hlutverk að tryggja okkur aðgang að mismundandi skoðunum á því sem gerist og hjálpa okkur að taka afstöðu til þess. Þeir eiga að sýna okkur hinar fjölbreytilegu upplifanir manna af því hvernig sannleikurinn sé.

Okkar er að draga ályktanir af því sem við vitum og tengja það okkar eigin upplifunum og lífi. Enginn á að taka frá okkur það ómak að mynda okkur skoðanir og taka afstöðu. Þess vegna er sannleikurinn aldrei bara eitthvað þarna úti, eitthvað sem sérfræðingarnir finna fyrir okkur og okkar er að meðtaka og kyngja. Sannleikurinn verður til inni í okkur, meðal annars þegar við leitum hans í umræðu og samræðu við aðrar manneskjur.

Því hefur verið haldið fram að íslensk umræðuhefð einkennist af átakasækni og þar séu menn fljótir að svippa sér ofan í gömlu skotgrafirnar. Ný tækni til samskipta sem hefur haft í sér stóraukna möguleika okkar til að skiptast á skoðunum við annað fólk virðist ekki bæta það ástand og jafnvel gera illt verra.

Annars vegar leyfir fólk sér grófara orðbragð á þessum nýju miðlum en ef það stæði augliti til auglitis til viðmælendur sína. Það fælir marga frá því að taka þátt í umræðunni.

Hins vegar benda rannsóknir til þess að á þessum samskiptamiðlum hópist saman fólk með líkar skoðanir. Það er bagalegt því fátt er gagnlegra í leitinni að sannleikanum en að skoða hann ekki einungis með eigin augum heldur líka annarra og heyra ekki bara álit jábræðra og hallelújasystra.

Myndina tók ég eitt síðsumarkvöld nýlega af Goðafossi