Þorlákur helgi í glóbal samhengi

Þegar Jóhannes Páll páfi II. valdi Þorlák helga verndardýrling Íslands 14. janúar árið 1985 rættist aldagamall draumur ófárra Íslendinga. Helgi Þorláks var mikil hér á landi í kaþólskri tíð. Margar af sögum um Þorlák setja hann í alþjóðlegt dýrlingasamhengi þar sem sýnt er fram á að hinn íslenski dýrlingur er ekki síðri en aðrir.

Þorlákur helgi var kominn í bullandi útrás þess tíma.

Kunn er sagan frá Kynn á Englandi, þar sem Auðunn nokkur lét gera líkneskju til dýrðar Þorláki sem sett var í kirkju. Enskur klerkur kom þar að og þegar hann heyrði að styttan væri af Þorláki biskupi af Íslandi "...hljóp hann með hlátri miklum og spotti í soðhús eitt, og tók mörbjúga, og kom síðan aftur fyrir líkneskið, og rétti bjúgað fram hinni hægri hendi, og mælti svo með spotti til líkneskjunnar: "Viltu mörlandi! Þú ert mörbiskup!""

Þetta hefði þessi enski klerkur betur látið ógert því þegar hann vildi burt ganga eftir spottið gat hann sig hvergi hrært "og var höndin krept að bjúganu". Losnaði prestur ekki úr þessari óþægilegu stellingu fyrr en hann hafði játað glæp sinn, iðrast og lofað að hann skyldi aldrei aftur þess kyns glæp gera.

Svipað henti norskan mann, kórsbróður frá Niðarósi er Björn hét. Hann kom hingað sumarið 1370 með Lárentíusi Kálfssyni, síðar Hólabiskup. Komu þeir í Skálholt daginn fyrir Þorláksmessu á sumar. Íslendingurinn Lárentíus bað hinn norska bróður sinn að prédika daginn eftir, "einkanlega af dýrð hins heilaga Þorláks biskups því það er nú viðurkvæmilegast".

Ekki þótti Birni mikið til koma og sýndi hinum íslenska helga manni ekki meiri virðingu en það að hann sótti steikara sinn og bað hann að steikja vænan kjötbita að snæða, en tilhlýðilegt þótti að fasta þennan dag.

Birni varð auðvitað ekki vel af átinu því þegar Lárentíus gengur í stofu hans sá hann Björn "liggja í sæng stynjandi með sjúklegu andvarpi". "Hvað skal ég gjöra, kompán?" spurði hinn þungt haldni kórsbróðir. Fékk hann þau ráð að iðrast glæps síns og heita því að prédika daginn eftir, á Þorláksmessu. Hlýddi Björn þeim ráðum.

Batnaði Birni þá umsvifalaust og prédikaði um morguninn "fagurlega fyrir fólkinu af Þorláki biskupi segjandi ljóslega og hróslega hversu honum hafði til borið".

Þorlákur var víðfrægur og sögur hans bárust allt austur til Miklagarðs. Þegar Filippus af Flæmingjalandi varð kóngur þar komu þangað norskir menn til væringjasetu. Þeir sögðu þeim er þar voru margar sögur af heilagleika og jarteinakrafti hins íslenska dýrlings.

Sagan segir að heilögum Þorláki hafi verið reist kirkja austur þar. Tildrög þeirrar byggingar eru þau að eitt sinn sátu hinir norsku væringjar umkringdir í kastala og hétu á heilagan Þorlák að veita sér lið.

Hvarf þeim þá allur ótti og fylltust þeir nýjum móði. Segir svo í Þorláks sögu helga: "Þá trautt var vígljóst bjuggust þeir til ofangöngu og báðust fyrir rækilega áður og signdu sig vandlega. Hlaupa þeir á hendur þeim með þeyttum lúðrum og háreysti miklu og mæltu þá svo: "Göngum nú fram þrekmannlega í trausti hins sæla Þorláks biskups og sigrumst snarplega eða deyjum allir drengilega."

Fylgir sögunni að þeir hafi sigrast á ofureflinu og Filippus kóngur sjálfur borið fyrsta steininn til hinnar nýju kirkju.

Athugasemdir

[Gísli Gíslason, 14.10.2007 kl. 22:29]

Þetta er skemmtileg lesning um Þorlák helga. Mig langar að benda á smá sem ég skrifaði um  hann og Lincoln í Englandi sjá hér.  Ég skrfiaði eitt nokkra grein um Þorlák í jólablað Fylkis í Eyjum, en ég bjó í Lincoln á þeim árum.  Í einni kirkju rétt hjá gömlu dómkirkjunni er steindir gluggar með nokkrum dýrlingum og einn af þeim er St.Thorlak,okkar maður.   Þessi kirkja þjónar nú sem bókasafn.  Ef maður horfir framan á  dómkirkjuna í Lincoln þá er hún nánast eins og dómkirkjan í Þrándheimi.   Þessar báðar kirkjur hefur Þorlákur séð, enda eftir nám í Lincoln varð hann seinna biskup  í Skálholti og fór til vígslu til biskupsins í Niðarósi, enda heyrði íslenska kirkjan undir Niðarós dóminn á þeim árum.

[Svavar Alfreð Jónsson, 14.10.2007 kl. 22:37]

Bestu þakkir fyrir þetta, Gísli! Stórmerkilegt. Það að þeir hafi okkar mann í einum glugga dómkirkjunnar þýðir auðvitað að þeir líta pínulítið á hann sem sinn, enda var hann þar við nám. Gaman væri að sjá greinina þína í Fylki. Þú mátt gjarnan senda mér hana ef þú átt hana á tölvutæki formi. [e-mail]

[Gísli Gíslason, 14.10.2007 kl. 23:42]

Sæll glugginn er í litilli kirkju í 5 mín labbittúr frá dómkirkjunni, en þeir líta sannarlega á hann sem sinn.  Ég skal reyna  að finna greinina. Í henni var líka mynd af glugganum.   Það sem mér fannst merkilegt þegar ég stúderaði þetta var hversu lík kirkjan í Lincoln og Þrándheimi var og hvaða tengsl voru á milli staðanna á þessum árum, sem líklega hefur verið að hluta ástæða  þess að Þorlákur fór til Lincoln.