Um Íslendinga

Íslendingar eru til umfjöllunar í útlöndum. Þessi smáþjóð er á forsíðum erlendra stórblaða.

Í bók Guðmundar Finnbogasonar, Íslendingar - Nokkur drög að þjóðarlýsingu (Reykjavík, 1971) er góð samantekt um álit manna á íslenskri þjóð. Ég birti hér parta úr þeim dómum eftir útlenda menn enda gestsaugað glöggt.

Lesendur geta velt vöngum yfir því hvort skoðanir þessara manna á Íslendingum eigi við rök að styðjast. Eða hvort það sé eftirsóknarvert fyrir okkur að vera eins og við komum þeim fyrir sjónir.

Adam frá Brimum segir um Íslendinga á elleftu öld:

Þessa þjóð tel ég sæla, sem enginn öfundar af fátæktinni, og sælasta sökum þess, að allir hafa nú tekið kristni. Margt er ágætt í fari þeirra, einkum frábær mannkærleiki, sem leiðir til þess, að þeir láta allt vera sameigið útlendum gestum sem innlendum. Þeir hafa ekki konung, heldur aðeins lög.

Öld síðar fellir Giraldus Cambrenis þennan dóm um Ísland:

Þar býr stuttorð og sannorð þjóð, því að hún talar sjaldan og stutt og viðhefir enga svardaga, með því að hún kann ekki að ljúga. Enda er ekkert fyrirlitið meira en lygi.

Sautjándu aldar maðurinn Peder Resen hefur margt að segja um Íslendinga. Telur hann eyðslusemi og óhóf í veislum einn okkar helsta löst og fullyrðir að við tökum svo stórmannlega á móti gestum til að sýnast höfðingjar að við "verðum sjálfir að þola skort eða sumir jafnvel að svelta".

Resen dáist að þjóðinni fyrir þolgæði og gestrisni og segir:

Veita þeir öllum aðkomumönnum ókeypis mat og drykk, svo að ferðast má um land allt án þess að verja eyri til matar, enda er þjóðin laus við ágirnd og telur góðgerðasemi lofsverða.

Og ekki get ég stillt mig um að vitna hér til orða Lúðvíks Holberg frá árinu 1729:

Norðlendingar eru taldir háttprúðastir og fágaðastir og eru í því gagnólíkir öðrum landsmönnum, enda þykjast þeir hinum fremri, og er norðlenska státið haft að orðtaki.

Um svipað leyti skrifar Uno von Troil þetta um okkur:

Lestir eru fátíðari hjá þeim en annarstaðar, þar sem óhóf hefir spillt hjörtum manna.

Árið 1818 kemst Ebenezer Henderson að þessari niðurstöðu um þjóðina:

Það hefir verið sagt, að Íslendingar væru yfirleitt þurrir á manninn og þunglyndir, en ég hefi veitt framkomu þeirra og háttum hina nánustu athygli og verð að segja, að þessi dómur er ekki réttur og gæti ekki verið felldur af öðrum en þeim, sem lítil eða engin mök hafa átt við þessa þjóð. Ég hefi þvert á móti verið hissa á þeirri glaðværð og því fjöri, sem ég hefi fundið ráðandi hjá þeim, og það alloft þegar hin ytri kjör voru talsvert erfið og skortur fyrir hendi. Aðallundareinkenni þeirra eru grunlaus hreinskilni, ráðvönd, nægjusöm og sífjörug lund, samfara skilningsstyrk og skarpskyggni, sem fágætt er að finna í öðrum löndum heims. Þeir eru og kunnir að nálega ósigrandi ást á ættlandi sínu. Þrátt fyrir allan sinn skort, og þótt þeir séu undirorpnir mörgum hættum af völdum náttúrunnar, þá lifa þeir eftir einu af orðtækjum sínum: Ísland er hið bezta land, sem sólin skín á.

Sex árum síðar ritar maður að nafni F. A. L. Thienemann þetta:

Eitt er það einkennilegt í fari Íslendinga, sem við oft tókum eftir, að þeir verða því fjörugri og kátari sem veðrið er verra og ofsalegra, hvort heldur er á sjó eða landi.

Um miðja nítjándu öldina gefur P. A. Schleisner okkur þessa einkunn:

Sjaldgæft er að sjá fallegt andlit á Íslandi, einkum karlmannsandlit, og ber, ef til vill, enn meira á því fyrir þá sök, að Íslendingar eru með öllu hirðulausir um að halda sér nokkuð til.

Önnur gullkorn eftir Schleisner:

Þreklyndi og djúplynd alvörugefni, ef til vill með nokkru deyflyndi, er þjóðlyndi Íslendinga... Íslendingar eru ófyrirlátsamir, kappgjarnir og sækja fast rétt sinn, enda er enn mikill sægur hjá þeim af lagasnápum og málsóknarmönnum. Eru þeir í því næsta líkir forfeðrum sínum... Það er annars furða, að þessi litla þjóð skuli allt til þessa dags hafa getað haldið svo miklu af upprunaeðli sínu, þrátt fyrir hinar mörgu ógæfusömu breytingar, sem gengið hafa yfir landið, hin mörgu skaðvænu hallæri og drepsóttir, sem mjög hafa veikt afl þjóðarinnar. En orsökin til þess er ekki einungis sú, að landið er mjög afskekkt, heldur kemur það einkum til af því, að þjóðin hefir alltaf lifað og lifir enn öllu fremur í fortíð sinni en nútíð, öllu fremur í endurminningum sögunnar en í náttúrunni.

Síðasta tilvitnunin í Schleisner:

Hina dönsku einlægni og auðtryggni við ókunnuga, sem Þjóðverjar kalla heimsku, þekkja Íslendingar ekki. Margir ferðamenn hafa talið það einkenni á Íslendingum, að vera hollir yfirvöldum sínum og stjórn. Því er nú ekki svo farið, enda mun þjóðin ekki yfirleitt öðrum fremri að virðingu fyrir lögunum. Öflug lýðræðisstefna og jafnræðistilfinning ræður hjá allri þjóðinni. Lýðveldistímann telja þeir gullöld sína. Menn nefna hver annan skírnarnafni og þúast; jafnvel æðstu embættismenn eru nefndir skírnarnafni sínu. Í sumum efnum gengur þessi jafnaðartilfinning þó í öfgar. Einkennilegt er t. d. samband húsbænda og hjúa; hjúin hafa enga hugmynd um hlýðni; það verður að betla hvert handtak af þeim, og maður á því að eins víst að fá óskir sínar uppfylltar, að þær komi heim við skoðanir hjúsins; sé það á annarri skoðun, fer það eftir geðþótta sínum. Það eru engir hermenn á Íslandi.

Svona kemur nítjándu aldar Íslendingur James Bryce fyrir sjónir:

Þó að hann vanti nokkra fágun í sumum háttum sínum, er hann algerlega eðlilegur og sjálfstæður í framgöngu og gæddur einfaldri hæversku, sem engin hætta er á að verði misskilin sem sleikjuháttur, af því að hún er úr eðlinu runnin.

Undir lok nítjándu aldar segir Andreas Heusler:

Stéttamunur mun ekki að neinu ráði standa fyrir giftingum. Og í daglegri umgengni veldur það útlendingi undrun og gleði, að allir njóta jafnrar virðingar, sem nefna mætti bróðerni. Þannig er mjög lítill munur gerður á húsbændum og hjúum á heimili: hvort vinnukona eða húsfreyja gekk um beina, var oft ekki unnt að ráða af framkomu hennar allri, enda eru ættingjar húsbænda oft á heimilinu, að hálfu sem heimilisvinir og hálfu sem hjú.

Heusler segir ennfremur:

Íslendingar eru greindir, kvikir í hugsun, skemmtilegir í tali, eiga nóg af kímni, hæðnir; þeir eru hláturmildir; þeir tala mikið, fljótt og vel... Þeir hafa andstyggð á stríði, og skólabækur þeirra, tímarit og almanök sjá um að halda óbeitinni á herbúnaði stórþjóðanna vakandi. Við börn eru þeir blíðir og góðir jafnt og við húsdýrin: gestur sem sparkar í áfjáðan hund, mundi lækka mjög í áliti viðstaddra, og hundurinn mundi ekki einu sinni skilja hann; húsdýrin hafa ekki lært að líta á mennina öðruvísi en vini.

Og síðast en ekki síst:

Alúðlegri þjóð en Íslendinga þekki ég ekki. Að prúðmannlegri, geðfelldri greiðvikni gæti ég líkt Ítölum einum við þá.

Daniel Bruun frá 1906:

Þó segja megi, að Íslendingar standi framarlega meðal frjálsra þjóða, þá skal það þó tekið fram, að þá vantar algerlega þekkinguna á því, hve afarmikla þýðingu það hefir að kunna að hlýða. Þeir eiga erfitt með að láta eigin hag og meiningar lúta í lægra haldi, hvernig sem á stendur.

Þetta er svo álit Rolfs Nordenstreng á Íslendingum árið 1926:

Í stjórnmálum hafa þeir ávallt verið ákaflega einráðir og ófyrirlátssamir, líka þrætugjarnir, og hafa þeir minnt á Kelta í því að kunna lítt að stilla sjálfræði sínu í hóf. Saga Íslands er full af ósamlyndi og sundrung. Aga hefir þá altaf skort og hafa þeir enn í dag andstyggð á sjálfu hugtakinu.

Og að lokum læt ég hér flakka snilldartilvitnun í L. Chr. Mueller frá árinu 1833:

Það, sem er sjaldgæfast á Íslandi, er fegurðartilfinning og skáldandi. Vísur þeirra eru dýrt kveðnar og með mikilli kunnáttu, en öldungis andlausar. Allur söngur að kalla má lætur þeim illa, og jafnvel unglingarnir bera varla við að syngja mestu gamanvísu, nema með líksöngslagi. Í þessu eru landsmenn hver öðrum líkir, þó því verði ekki neitað, að það er langtum meira líf í Norðlendingum en Sunnlendingum. Þeir eru fjörugri, framtaksmeiri og miklu þægilegri í umgengni, og eins eru þeir rómfegri og karlmannlegri í máli.

Amen fyrir því!

Athugasemdir

[Jóhann G. Frímann, 17.11.2008 kl. 16:51]

Heyr! Heyr! Og sérstaklega fyrir lokasetningunum tveim. Hressandi lesning. Takk fyrir mig.

[Nína S (IP-tala skráð) 18.11.2008 kl. 01:20]

Já, það var gaman að lesa þessi ummæli um þjóðina, eitthvað annað en önnur ummæli annars staðar frá sem lýsa okkur sem algerum sóðum og krökkunum sem óþekktarormum. Margt sem ég kannast við í þessum lýsingum og þær eiga vel við okkur. Allavega - lyfti það mér upp að lesa þessi ummæli. Takk fyrir samantektina. Og munum að við erum Íslendingar og ég er stolt af því að vera Íslendingur, þó kreppa skelli á okkur, þá munum við krafla okkur út úr henni, það er engin spurning. Það er bara þannig, að því meir sem maður les um neikvæð ummæli um okkur Íslendinga, því hærra upp fer hakan og bardagaviljinn eflist. Erfiðleikar efla okkur og styrkja, þannig er það bara með okkur. Og við stöndum keik og stolt, enda vön því í óblíðri og óútreiknanlegri veðráttu sem felur oft í sér mannfórnir og sorgir.

[Hólmgeir Karlsson, 19.11.2008 kl. 22:18]

Þetta var fróðleg, en þó umfram allt skemmtileg lesning. Takk fyrir mig :)