Af umburðarlyndinu

 

Umburðarlyndi (tolerance, toleration, toleranz) í þeirri merkingu sem við þekkjum það kom fyrst til sögunnar á 16. öld í því trúarlega umróti sem þá var í Evrópu. Þá var hugtakið notað um það háttalag að láta vera að ofsækja þau sem höfðu aðrar trúarskoðanir og siði en fjöldinn.

Í Umburðalyndisyfirlýsingu UNESCO, Mennta-, vísinda- og menningarstofnunar Sameinuðu þjóðanna frá árinu 1995 er umburðarlyndi skilgreint sem virðing fyrir fjölbreytileika heimsmenningarinnar. Dyggð umburðarlyndisins er forsenda friðar og vörn gegn stríði.

Í yfirlýsingunni er ennfremur tekið fram að umburðarlyndið sé ekki fólgið í að umbera ranglæti né þurfi fólk að afneita eigin sannfæringu til að vera umburðarlynt.  Umburðarlyndi er alls ekki skoðanaleysi. Umburðarlynt fólk reynir á hinn bóginn ekki að þvinga aðra til að vera sömu skoðunar og það sjálft.

Stofnunin hefur gert 16. nóvember að sérstökum Degi umburðarlyndis.

Við sýnum ekki umburðarlyndi með því að taka undir með fólki. Umburðarlyndið felst ekki í því að vera alltaf sammála síðasta ræðumanni. Þvert á móti er umburðarlyndið viðurkenning á þeirri staðreynd að íbúar jarðar geta verið ósammála um nánast allt og um leið viðbrögð við því ástandi. Ég þarf ekki að umbera skoðanir sem ég er sammála og heldur ekki lífshætti eða venjur sem eru mínar eigin. Þá fyrst kemur til kasta umburðarlyndisins og reynir á það þegar ég þarf að vera innan um fólk sem hefur aðrar skoðanir en ég eða lifir lífinu á annan hátt en ég tel réttast.

Í bók sinni Mini-Traktate über Maxi-Themen fjallar pólski heimspekingurinn Leszek Kolakowski um umburðarlyndið. Þar bendir hann á að hættur geti falist í því fyrir  samfélag sem vill vera umburðarlynt að umbera öfl sem vinna gegn umburðarlyndinu og vilja spilla eða eyða skilyrðum þess. Þá geti umburðarlyndið snúist gegn sér sjálfu.

Í lok umfjöllunar sinnar segir Kolakowski að umburðarlyndi verði ekki síður tryggt með ákveðinni menningu en lagasetningu. Öll höfum við tilhneigingu til umburðarleysis því í okkur öllum blundar sú löngun að sannfæra aðra um okkar eigin viðhorf. Við viljum helst að aðrir trúi því sama og við. Það er vandræðaminnst fyrir okkur því það fyllir okkur öryggi og sparar okkur það ómak að þurfa að verja og ígrunda eigin skoðanir.

Kolakowski minnir á að í stað umburðarleysisins megi ekki koma samfélag þar sem enginn trúir neinu og enginn metur neitt nema það sem er skemmtilegt og gaman; ofbeldismenning verði ekki sigruð með menningu hins almenna sinnu- og áhugaleysis.

Myndin er úr Þistilfirði. Kirkjustaðurinn Svalbarð í fjarska og áin við hann kennd.