Kirkjan og skólarnir - Kristur og menningin

Á morgun verður málþingið "Kirkja og skóli" í Safnaðarheimili Akureyrarkirkju og að undanförnu hef ég hugleitt tengsl þessara tveggja stofnana. Ég hef meðal annars gluggað í fræga bók eftir bandaríska guðfræðinginn H. Richard Niebuhr, "Christ and Culture" (ISBN 0-06-130003-9). Hún kom út fyrir rúmri hálfri öld og var tímamótaverk.

Ágætan útdrátt úr bókinni er að finna hér.

Í bókinni gerir Niebuhr grein fyrir því hvernig kristindómurinn hefur tengst menningunni. Hann sér fimm leiðir til þess.

Í fyrsta lagi hafa menn á borð við Leo Tolstoy stillt Kristi upp gegn menningunni.

Önnur leiðin er andstæða þeirrar fyrstu. Þar segja menn Krist vera í menningunni, hann sé að finna í því besta í siðmenningunni hverju sinni. Áhangendur þeirrar leiðar sjáum við til dæmis í kristnum mönnum sem uppteknir eru af pólitískum rétttrúnaði og vilja finna samsvaranir milli hans og kristinnar trúar.

Þriðju leiðina nefnir Niebuhr "Kristur ofar menningunni" og þar er stuðst við kenningar Tómasar frá Akvínó. Hann viðurkenndi mikilvægi þess að vera hluti af því veraldlega en taldi það eilífa og guðlega þó alltaf æðra.

Fjórða leiðin er sérstaklega áhugaverð fyrir okkur lútherana því hennar helsti talsmaður er Marteinn Lúther. Hana nefnir Niebuhr "Christ and Culture in Paradox". Í henni er sagt að kristinn maður tilheyri bæði Kristi og menningunni. Þar sé um að ræða tvö ólík fyrirbæri og spennan milli þeirra sé og eigi að vera viðvarandi, dýnamísk og skapandi. 

Síðustu leiðina segir Niebuhr svo fólgna í því að líta á menninguna sem nokkuð sem þurfi að umbreytast af Kristi. Meðal umbreytingarsinna eru Ágústínus kirkjufaðir og Kalvín.

Séu tengsl kirkju og skóla skoðuð í ljósi lútherskra kenninga kemur margt fróðlegt í ljós. Lúther vildi hafa býsna skörp skil milli veraldlegs og andlegs valds og liggur í augum uppi að skólarnir, sem hér á landi eru veraldleg fyrirbæri, eigi samkvæmt þessu að hafa vel afmarkað svið að starfa á. Þeir eiga að fá að vinna að sínu.

Mér þykir líka fróðlegt að skoða tengsl kirkju og skóla með hliðsjón af köllunarguðfræði Lúthers og kenningum hans um almennan prestsdóm allra trúaðra. 

Lúther hélt því fram að hver kristinn maður væri kallaður til starfa sinna og ynni í Guðs þágu. Ekki einungis presturinn, heldur líka bóndinn, sjómaðurinn, bankamaðurinn, eiginmaðurinn, eiginkonan og kennarinn.

Guð kallar manninn til starfa. Störf mannsins, "kallanir hans", taka breytingum bæði að formi og innihaldi og það er hlutverk kristins manns að sinna köllun sinni eins vel og mögulegt er, laga hana að síbreytilegum þörfum heimsins.

Sá kennari sem leggur sig fram við að mennta nemendur sína er að vinna sína prestsþjónustu, enda þótt hún sé unnin með gjörsamlega veraldlegum aðferðum.

Ef til vill má orða það þannig að samkvæmt lútherskri kenningu eigi skólarnir að fá að vera það sem þeim er ætlað að vera:

Skólar. 

Í því er þeirra heilaga hlutverk fólgið.

Sá skóli sem vinnur sitt veraldlega verk er Guði þóknanlegur. 

Og í augum kristins manns er hann í raun kirkja enda þótt skólahúsið sé ekki merkt með krossi og þar vinni ekki aðrir prestar en kristnir kennarar.